Tokajon/Ujë e lumë/4: Dallime mes rishikimesh

{{dygishta}} Në Kinë. Lumi ''Huang He'' apo shkurt shqip Lumi i verdhë është lumi që ka ujin më të përzier me baltë. Ky lumë shpërlanë çdo vit nga dy miliarmiliard tonelata baltë. Është kjo një masë e baltës të cilën mund ta kuptojmë nëse paraftyrojmëparafytyrojmë një murëmur të ngjajshëmngjashëm me atë murin e njohur kinezë por me pakë dallim. Muri i ndërtuar nga balta e lumit të verdhë do të ishte aq i gjatë sa të sillej rreth tokës 27 herë një kubëkub me brinjë 3 ''metërshe''.

{{dygishta}} I tërë uji i tokës sillet brenda një qarku ujorë. Avullohet nga oqeanet isi pasojë e ngohjesngrohjes nga dielli, si avull hynë në atmosferë, si re nga fryma shpërndahet mbi sipëraqensipërfaqen e brendëshmebrendshme të tokës dhe bie si rreshjereshje në tokë. Në tokë mbëidhetmblidhet si ujë dhe lumenjtë e sjellin prapë në oqeane.

=====A ka lumenjëlumenj në detëdet? =====

{{dygishta}} Po, po ka edhe nën shkretëtirë e edhe nën detëdet e oqeanëoqean. Shkencëtarët dhe ekspertët kanë bërë lokaliiminlokalizmin e 90 metrave të një lumi, i cili barte 1000 herë më shumë ujë nën sipërfaqen e oqeanit paqësorë se sa lumi i popullarizuar ''Misisipi''.

{{dygishta}} Rezistenca e madhe ndaj rrjedhës normale të ujit të lumit, bie fjala, batica e zbatica, mund të shkatojëshkaktojë që uji i lumit të ndërrojë kahun e tij. Në këto raste krijohet një valë, të cilën shkencëtartshkencëtarët e quajnë ''Bore'', e cila lëvizë në kahun e kundërt të lumit. Për këtë dukuri është i njohur lumi i ShënëShën XhonitGjonit (anglisht ''St. John River'') në KanadëKanada. Ky lumë rrjedhë nëpërmjetënëpërmjet një ujëvare në gjirin e quajtur ''Gjiri i Fandit'' (anglisht ''Bay of Fundy'') me batica e zbaticat më të mëdha. Gjatë vërshimit të detit, uji i lumit kthehet deri tek ujëvara.

{{dygishta}}Vala e baticës, d.m.th vala e krijuar si shkakëshkak i gravitacionit të hënës. Kjo valë, shpeshëshpesh nga shkencëtarët dhe ekspertët për thjeshtim të gjërave thirret ''bore''. Një valë batice e tilltillë e njohur ngrihet në lumin britanik të quajtur ''Lumi Severen''. Është diku dy metra e lartë dhe lëvizë me një shpejtësi prej 20 kilometrave në orë. Diku në Kinë, një lumë ka një valë batice edhe më të lartë - 7 metra.

=====A janë moçalet gjithënjëgjithnjë me ujë? =====

{{dygishta}}[[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert Gjeografi na shkruan]]: ''Ujëvarat krijohen me lëvizje tektonike në koren e Tokës, Nga veprimi gërryes dhe akumulativakumulues i ujit të lumenjëvelumenjve.''

=====Cila ujëvarë ëstëështë më e larta? =====

{{dygishta}} [[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert Gjeografi na shkruan]]: ''UjvaraUjëvara më e lartë në botë është ajo e Viktorisë në lumin ''Zambezi'' në mes Zimbabvesë dhe ZambisëZambijsë nëAfrikënë Afrikë. UjvaraUjëvara është e gjerë 1.5 km, ndërsa e lartë 128 m. Është zbuluar nga hulumtuesi skocez ''Dejvid LivingstonnëLivingston'' në vitin 1855 dhe e ka emrupagëzoj me emrin e mbretëreshës Viktorisë.''

=====Ku mund të rrymojë uji i ujëvarës në kahëkaheje të kundërt të rrjedhës?=====

{{dygishta}}[[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert Gjeografi na shkruan]]: '' Në lumin Niagara janë tyri ujvaraujëvara të ndara, jo shumshumë të larta, por janë shumë të gjëra. Me më tepër se 168.000metra000 metra kub ujë në minutminutë janë një ndër ujvaratujëvarat më të mëdha dhe më njohurat në botë.''

{{dygishta}}[[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert Gjeografi na shkruan]]:'' Liqe është një pellg shumë i madh natyror ose artificial, zakonisht me ujë të ëmbël, që është i rrethuar nga të gjitha anët me tokë. Edhe liqeni është një burim i rëndësishëm për njeriun. Ashtu si lumi, na furnizon me ujë dhe me një shumëllojshmëri peshqish. Liqeni është dhe një rrugë komunikimi. Lundrat, tragetet dhe barkat lundrojnë në ujërat e liqeneve dhe lidhin vendet që ndodhen përgjatë brigjeve. Liqenet, sidomos kur janë të mëdhenj dhe të thellë, zbutin klimën e mjedisit përreth. Nxehtësia e thithur nga ujërat gjatë verës vjen ngadalë në sipërfaqe gjatë dimrit dhe e ngroh ajrin. Klima e butë lejon kultivimin e ullinjve, vreshtave, agrumeve dhe luleve edhe kur këto vende janë panë malit. Në brigjet e liqeneve, nga klima e butë dhe bukuritë e peisazhitpeizazhit, turistët janë të pranishëm thuajse gjatë gjithë vitit. Ata zhvillojnë sporte ujore, si: notin, vozitjen me barkë dhe peshkimin. Në vendin tonë njihen liqeni i Pogradecit (Ohrit), (Shkodrës), Prespës, liqenet e Lurës, etj.''

=====Ku ndodhen liqejtëliqenet më të mëdhenjëmëdhenj? =====

=====Cili është liqeni më i madhëmadh? =====

{{dygishta}}[[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert Gjeografi na shkruan]]:''Liqeni Kaspik është liqeni më i madh në Tokë, shtrihet në mes Evropës dhe Azisë, me njinjë sipërfaqe prej 371 800 km2km². Pjesa veriore e liqenit është e cekët përshkakpër shkak se mbushet nga materiali lumor që sjell lumi Vollga, ndërsa pjesa jugore është më e thellë, dhe thellësia më e madhe arrinëarrin 1025 m. Liqeni kaspikKaspik është i njelmët gjegjësisht është det i mbyllur. Komunikacioni në liqenin kaspikKaspik është i zhvilluar ,por rëndësi të madhe ka edhe peshkimi.''

=====Ku ndodhet liqeni i PrespesPrespës? =====

{{dygishta}}[[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert Gjeografi na shkruan]]:''Liqeni i Prespës është njëri ndër liqenet me ujëra të freskëta në Evropë që u takon tre shteteve Maqedonisë, Shqipërisë dhe Greqisë me një sipërfaqe të përgjithshme prej 313.6 km2km² nga të cilat 190 km² i takojnë Maqedonisë, 84.8 km² Greqisë dhe 38.8 km² Shqipërisë. Prespa është liqeni më i thellë tektonik në Ballkan me 853 metra thellësi.''

{{dygishta}}Në Afrikë. Në pjesën jug të Afrikës shtrihet liqeni më i gjatë (680 kilometra) dhe i dyti për nga thellësia (1 035 metra). Ky liqe nga vendasit thirret ''Tanganjika'' apo diçakdiçka njashtu.