Rreth përhapjes së Islamit ndër shqiptarët/9: Dallime mes rishikimesh
Content deleted Content added
Puntori (diskuto | kontribute) New page: {{inuse|~~~~) {|border="1" alignt="left" width=100% cellpadding="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size:90%" |- !colsp... |
Puntori (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
Rreshti 1:
{|border="1" alignt="left" width=100% cellpadding="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size:90%"
|-
Line 101 ⟶ 100:
Sipas një burimi të vitit 1598 shohim se kishte raste kur shqiptarët ortodoksë kalonin edhe në fenë katolike.<ref>Jov. N. Tomiç, Peçki patrijah Jovan pokret hrisçana na Balkanskom poluostrom (1592-1614), Zemun, 1903. 118.</ref>
Në mbështettje të relacionit të Pjetër Mazrekut, Prizreni, në 1623, kishte 12800 frymë, prej të cilëve 12000 turq me kombësi shqiptare (shqiptarë të besimit musliman), 200 katolikë shqiptarë dhe 600 serbianë (ortodoksë).
Për faktin që islamizimi ishte në rritje e sipër, dhe për shkaqet e islamizimit të popullsisë së anës së Prizrenit, na flet edhe raporti qetër i relatorit të sipërcekur, nga 15 maj 1625.
Pjetër Mazreku, në relacionin e tij të vitit 1633, tregon se si u islamizua, pothuajse, e gjithë popullsia Hasit të Prizrenit: "Hasi është i banuar nga një numër i madh shqiptarësh nënshtetas të turkut, në mënyrë që, meqënëse dukagjinasit nuk duan të quhen vasalë të turkut as për titull të vasalazhit as për detyrë të haraçit, kështu këta (të Hasit) kaq fort kanë qënë marrë me të keq, sa që shumë ose pothuajse të gjlthë janë bërë turq (muslimanë - S.R.), duke ndryshuar vetëm emrin pa e pasë mendim që të mohojnë fenë me zemër.
Sipas fra Kerubinit (1638), islamizimi ishte duke u zhvilluar në këtë mënyrë: 'Kelmendi, në kufi me Pultin, mund të jenë dy katunde të mëdha pa asnjë prift. Përtej Gashit shumë katunde janë bërë turq (muslimanë S.R.), ( ). Një ditë larg prej Gashit është një katund prej afro pesëdhjetë apo gjashtëdhjetë shtëpish ku nuk ka meshtar, por shërben aty ai i jakovës. Në këtë katund në pak kohë janë bërë turq (muslimanë - S.R.) besoj 20 shtëpi ose më shumë shtëpi... Më tutje është një tjetër katund i vogël, në të cilin nuk ka veçse tri shtëpi të krishterësh (katolikë - S.R.), të tjerët janë bërë turq ( ). Kujtoj se lakova (Gjakova) ka pesëdhjetë shtëpi, por vetëm 20 të krishtera, të tjerët janë bërë turq (muslimanë - S.R.) e skizmatikë ( ) në Prizren turq (shqiptarë muslimanë S.R.), ka të panumër ( ). Po të shkohet në anë të veriut, përmbi Jakovë, fillojnë skizmatikët e nuk ka më shumë se tri shtëpi katolike, e pastaj shumë e shumë fshatra skizamtike e me turq (muslimanë - S.R.)'.
Po atë vit (1638), Gjergj Bardhi, ndër të tjera, raportonte: Në... Shkup, Karadakun e Shkupit, Novobërdë, janjevë, Prizren, Gjakovë, Kratovë, eq., flitet shqip, prandaj është e arsyeshme pse shqiptarët kërkojnë që priftërinjtë t'i kenë shqiptarë ("della propria lingua albanese'). Duhet t'u dilen në ndihmë, ndryshe do të kalojnë në fenë islame ose në atë skizmatike. Në Prizren janë 40 shtëpi katolike. 80 ortodokse dhe 3500 turke (muslimanë - S.R.), (do me thënë më se 18 000) banorë), kurse në Gjakovë janë 26 shtëpi katolikësh, të gjithë shqiptarë, 16 shtëpi ortodokse dhe 250 turke (shqiptarësh muslimanë S.R.).
Line 113 ⟶ 112:
Kjo na tregon se katolikët e sanxhaqeve të Prizrenit, Dukagjinit, Vuçiternës dhe të Shkupit ishin shqipfolës, do me thënë, shqiptarë, se numri i katolikëve ish në rënie e sipër nga sa ishin duke u islamizuar dhe duke kaluar në fenë ortodokse, do me thënë, duke u serbizuar, dhe se kombi shqiptar megjithatë, në mënyrë absolute mbizotëronte në trevat në fjalë.
Ndërsa në relacionin e vet të vitit 1642, Gjergj Bardhi dëshmon se në Trepçë ekzistonin tridhjetë shtëpi katolikësh, ose 200 frymë, 40 shtëpi skizmatikësh dhe 100 shtëpi turqish (muslimanë - S.R.): në Nobobërdë 80 shtëpi, ose 540 frymë duke përfshirë edhe tri fshatra që ishin rreth saj; në vetë Novobërdën ishin 4 xhami të turqve (të muslimanëve - S.R.) dhe 120 shtëpi turq:ish (muslimanë S.R.). aty kishte edhe 50 shtëpi skizmatikësh (është fjala për banorët e kalasë së Novobërdës). Në Janjeve kishte 85 shtëpi katolikësh, 120 shtëpi "turqish' me 2 xhami dhe 180 shtëpi ortodoksësh.
Mandej, Gjergj Bardhi vazhdon duke theksuar se në Suharekë ka hasur në shqiptarë. Po kështu ka hasur në shqiptarë edhe në Kratovë. Për këta shqiptarë katolikë Gjergj Bardhi thotë se flasin serbisht dhe turqisht, kurse prifti i tyre është shqiptar me origjinë, por flet serbisht.
Shqiptarët katolikë, jo vetëm që ishin të rrezikuar nga islamizimi, por edhe nga ortodoksizmi. Prandaj, duke e vlerësuar këtë situatë kritike, Gjergj Bardhi vendosi njëherit të bisedojë me patrikun e Patrikanës së Pejës, e pastaj kërkon nga Roma që të plotësohen me famullitarë famullitë e Trepçes dhe të Letnicës (në Karadakun e Shkupit), dhe për priftë rinjtë të sigurohën mjetet e nevojshme për ekzistencë. Përkundrazi, katolikët e aqeshëm do të kalojnë në fenë ortodokse.
Në qoftë se Shqipërisë nuk i jep ndihmë Venediku, shqiptarët (katolikë - S.R.) nën presionin e "turqve" do të përqafojnë fenë islame dhe kështu do të bëhen armiqtë më të flaktë të krishtërimit", thotë Kerubini.
Në vitin 1662 Pjetër Bogdani thotë: 'Për shkak të presionit të turqve (shqiptarëve të besimit musliman S.R.), misionarët kanë ikur nga Hàsi, kurse 20 shtëpi katolike, që t'u shpëtonin detyrimeve të rënda, kanë kaluar në fenë islame. Vetëm gratë dhe vajzat kanë mbetur në fenë katolike, sepse nuk paguanin xhizjen dhe detyrimet e qera".
... Më 10 gusht 1670 i ankohet Kongregacionit arkipeshkvi i Shkupit, shqiptari Andrea Bogdani, se si shqiptarët katolikë më shumë vuajnë nga skizmatikët (ortodoksë) sesa nga vetë turqit (muslimanë - 'S.R.) (paganndo al patriarche di Pech una notabile pecunia all'anno). Kjo është gjë shumë e rrëzikshme, sepse, tek e fundit, të gjithë katolikët do të kalojnë në skizmë.
Se në çfarë gjendjeje ishte popullata katolike në Kosovë në shtatëdhjetëshin e shekullit XVII, më së miri na flet në relacionin e vet shqiptari D.Shqefën Gaspari.
(site paketi se takoj znaci ke imas asccess Banorët katolikë në dioqezën e Shkupit më 1671
{|class="wikitable" align="center" width="500" style="border: 2px solid #000000; background-color: #CCCC00; padding: 2ex; text-align: left; width: margin: auto; margin: 1em 0 0 0; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;" border="1" cellpadding="1" cellspacing="0"
|-
!Nr !!Vendi !! Katolikët !! Nr !! Vendi !! Katolikët
|-
! 1 || Prizereni || 120 || 12 || Novobërda || 70
|-
! 2 || Suhareka || 20 || 13 || Kuçi || 25
|-
! 3 || Gllogjani || 8 || 14 || Bardhiçi || 70
|-
! 4 || Papazi || 30 || 15 || Gilani || 20
|-
!rowspan="2"| 5 ||rowspan="2"| Landovica <br>(Landovica) ||rowspan="2"| 45 || 16 || Prishtina || 80
|-
!17 || Trepça || 70
|-
!6 || Poçesta || 6 || 18 || Vuçiterna || 30
|-
!7 || Janjeva || ? || 19 || Gjakova || 6
|-
!8 || Shkupi || 100 || 20 || Zogaj || 100
|-
!9 || Kratova || 25 || 21 || Letaj || 1250
|-
!rowspan="2"| 10 ||rowspan="2"| Mali i Zi<br>(Karadaku i Shkupit) ||rowspan="2"| 400 || 22 || Shigjeqi || 24
|-
!23 || Dodaj || 70
|-
!11 || Letnica || ? || 24 || Luzha || 60
|-
! || || || 25 || Hasi || 1300
|-
! || || || Gjithsejt || ||2169.<ref>D. Shtjefén Gaspari jep edhe këtë shënim: Përpara 28 vjetëve ishin në Has shumë katolikë, por nuk kishin mbetur në këtë fe veç 300 gra e fort pak burra, për me u ikë pagesave të rënda.</ref>
|}
Kalimi nga feja e krishterë në atë muslimane bëhej me një ceremoni. Përqafohej feja islame nga kryefamiljari apo nga të,gjithë anëtarët përnjëherësh, ose vetëm nga një anëtar i familjes, qoftë mashkull apo femër, varësisht nga vullneti i njeriut. Personit të cilit i mbushej mendja të kalonte në fenë islame duhej të siguronte, në radhë të parë, disa dëshmitarë muslimanë nga radha e njerëzve të ndershëm të asaj ane, të cilët e njihnin mirë. Kandidati për fenë islame, së bashku me dëshmitarët, shkonin te kadiu i vendit. Para kadiut kandidati deklaronte se vullnetarisht dhe pa pasur kurrfarë presioni prej askujt dëshironte të kalonte në fenë e vërtetë dhe të hiqte dorë nga feja e tij e vjetër. Dëshmitarët, po ashtu, duhet të dëshmonin për sinqeritetin e kandidatit dhe për ndërshmërine e tij. Atëherë kadiu e shtinte kandidatin të bënte betimin (shahadet). Pas kësaj, emri i ri i kandidatit regjistrohej në protokollin (sixhil, turq.sicil) e kadiut; për shembull, Pjetri, i biri i Markut, bëhet Ali i biri i Abdullahut. Emri i parë është emri i islamizuar, kurse emri i dytë: Abdullah, në vend të emrit të babait të krishterë, emri i të cilit nuk duhej të përmendej. Abdullah, do me thënë, rob i Zotit. Zaten të gjithë ithatërt e fesë islame (muslimane) veten e konsideronin robër të Zotit. Në sixhil regjistroheslùn edhe emrat e dëshmitarëve.<ref>Turski dokumenti za Makedonskata istorija (18031808), Skopje, 1953, 20; Turski dokumenti za Makedonskata-istorija, IV, (1 818-1827), Skopje, 1957, 8.</ref>
Sa për ilustrim po përmendim vetëm disa nga të islamizuarit e parë. Nga komuniteti i taraphanës të Novobërdës, më 1669/70 përmenden: Muslih, i biri i Abdullahut; Perviz, i biri i Abdullahut; Rexhep, i biri i Abdullahut; Ibrahim, i biri i Abdullahut; jusuf, i biri i Abdullahut; Hasan, i biri i Abdullahut; Hamza, i biri i Abdullahut.<ref>TKM. Ankara, Defter-i Mussafal-i Livâ-i Vlçterin, f. 1.</ref> Kurse prej të islamizuarve të parë të Gjakovës (1571) ishin: Sylejman, i biri i Abdullahut; Hyseini, i biri i Abdullahut.<ref>S.Pulaha, Krahinat verilindore, 212.</ref> Por ka pasur raste kur si mbiemër është marrë emri i një dinastie; Dukagjinzade (Dukagjinas, i biri i Dukagjinit). Por ka pasur shumë mundësi që të ruhet edhe mbiemri i krishterë, emri i vëllazërisë, fisit; pastaj profesionit etj..
Vallë pse shqiptarët e pranuan islamizimin pas boshnjakëve dhe më me shpejtësi prej popujve të Evropës? Arsyen duhet ta kërkojmë në rrethanat politike, kulturore, ekonomike dhe shpirtërore që mbretëronin në atë kohë. Shqiptarët i ishin nënshtruar sundimit të shtetit serb të Nemanjiqve me dhunë. Ky shtet despotik shqiptarëve liridashës përherë u solli vetëm shfrytëzim, madje në çdo pikëpamje. Pra, në këtë shtet u krijua antagonizmi i madh politik, fetar, etnik dhe kulturor në mes të popujve të nënshtruar. E shqiptarët në mënyrë të veçantë, ishin të shfrytëzuar. Për këtë arsye ishin fare të pakënaqur me gjendjen e tyre. Ata prisnin vetëm çastin për t'u çliruar nga kjo e keqe e gjithanshme.
Line 261 ⟶ 185:
Kështu, në fund të shekullit XVII (1689/90), kur erdhi ushtria austriake në Kosovë, pjesa më e madhe e popullsisë shqiptare, pavarësisht nga përkatësia fetare (muslimanë, ortodoksë, katolikë), duke bashkëpunuar edhe me serbët e vllehet, krijuan një ushtri vullnetarësh prej 20 000 burrash të pushkës e udhëheqës zgjodhën arqipeshkvin e Shkupit, shqiptarin Pjetër Bogdanin, edhe pse, në atë kohë, në dioqezën e Shkupit (në Kosovë), nuk kishte mbi 2000-3000 katolikë, madje-madje, më shumë gra e fëmijë se sa burra.
Në fund duhet hedhur poshtë teoria cvijiçjane apo haxhivasiljane mbi të ashtuquajturit "serbët e shqiptarizuar" (poarbanasani srbi) apo "arnautasani" nëpërmjet islamizimit.
Por e vërteta është diku qetër. "Serbët e shqiptarizuar" nuk ishin tjetër veç shqiptarë të fesë ortodokse, të cilët mbanin emra greko-serbë dhe i takonin kishës ortodokse serbe para se të islamizoheshin. Ata, si imperativi i kohës, me të përqafuar fenë islame, vetëm sa ndërronin emrin, në vend të emrit greko-serb të fesë ortodokse, pagëzoheshin me emra arabë të fèsë islame. Mirëpo, në atë rast, ruanin traditën, gjuhën, doket dhe zakonet kombëtare shqiptare. Vetëm femrat serbe, të martuara me shqiptarë të fesë islame, duke u ismamizuar edhe ato, janë shqiptarizuar. Ndoshta ka ekzistuar ndonjë rast që mashkulli serb, duke u islamizuar, është shqiptarizuar. Por, raste të tilla duhet të mbesin vetëm si raste, e kurrsesi dukuri. Ato raste janë bërë jo për shkak të islamizimit por për shkak të simbiozës, ose për arsye se rrethi i njerëzve ku kanë jetuar ka qënë rreth i shqiptarëve të islamizuar. Prandaj, serbët, duke e Përqafuar fenë islame, nuk ka qënë e mundur në asnjë mënyrë të "shqiptarizohen', nëse nuk ka pasur shqiptarë në shumicën absolute në trevat në të cilat po fiasim.
Lidhur me islamizimin e shqiptarëve ortodoksë na flet edhe tradita popullore. Sipas traditës, kisha e Deçanit është mbrojtur nga vojvodët. Demukaj e Deçanit, shqiptarë të besimit musliman; kurse Patrikana e Pejës, nga familja Nikqi - Këlmendi të Rrugovës, shqiptarë të islamizuar. Vallë, cilët janë motivet e këtyre shqiptarëve muslimanë që t'i ruanin kishat "serbe?! Përgjigjen mund ta gjejmë në faktin se këto kisha nuk ishin vetëm të serbëve, por, me shekuj, edhe të shqiptarëve. Këto institucione fetare u takonin të parëve të këtyre familjeve shqiptare, në një të kaluar jo fort të largët. Në të mirë të këtij fenomeni flasin edhe burimet e vendit. Më 1962, në shtëpinë e Muhamet Lanit - Demukaj, vojvod i kishës së Deçanit gjeta shumë dokumente osmane të cilat ia dorëzova Arkivit të Kosovës dhe janë të regjistruara në fondin: Muhammed Lani - Dukaj. Nga një dokument prej tyre, i datës 2.Vll.1716 (13 shaban 1128 H.) dedikuar kufizimit të tokave, shihet qartë se shumë familje shqiptare të Deçanit, Carabregut dhe Lloqanit pra dhe familja Demukaj, ishin islamizuar mu në fillim të shekullit XVIII, sepse, në dokumentin e cekur përmenden edhe këta kryefanùljarë: Ali Marku, Mehmet Prençi, Ahmet Kola, Ali Mark Gjina, Mehmet Vata, Ali Vesku, etj.
|-
!Referencat
Line 296 ⟶ 195:
|<div class="references-small" style="-moz-column-count:1; column-count:1;"><references /></div>
|-
|
{|width=100%
|-
|