Dua të di/Drita dhe valët: Dallime mes rishikimesh

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Rreshti 2:
'''Çka është drita ?'''
</div>
: Në të vërtet saktësisht nuk e di ende askush. Në shekullin e XVII-të, Isak Njutoni fillojë të mendonte se drita, duhet të ishte e përbërë nga copëza të imëta dhe ai i quajti ato ''Korpuse''. Shkencëtari holandez Kristian Hugens besonte se drita përhapej në hapësirë në trajtë pulseve ose valëve. Shkenca moderne ka ardhur në përfundim se që nga këto dy teori ka diçka ë vërtet. Ata thonë se drita shpërndahet në trajtë valore dhe ka veti të ngjashme sikur të përbëhej nga grimca të imëta. Sot shkenca këto grimca të imëta i quan Fotone.
 
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
'''A është drita energji ?'''
: Drita është një formë e energjisë dhe i ngjanë nxehtësisë. Drita është forma e vetme e energjisë që ne mund ta shohim drejtpërdrejt. Zjarri rrezaton dritë dhe nxehtësi, nxehtësinë e ndiejmë ndërsa dritën e shohim.
 
'''Nga vije drita ?'''
: Nga yjet si dielli vije drita deri tek ne. Si pasojë e energjisë bërthamore gjigante që kanë ata rrezatojnë dritë. Për shkake se Dielli lëshon dritë ne themi se ai ndriçon. Shumë pak gjëra natyrore ndriçojnë por në mes të tyre ka edhe kafshë si Xixëllonja, peshq në ujëra të thella që kanë organe ndriçuese.
 
'''Sa shpejt ecë drita ?'''
: Më shpejt se hija jote. Drita shpërndahet me një shpejtësi të madhe, ajo kalon rreth 300 000 kilometra brenda një sekonde! Edhe pse ajo lëvizë me këtë shpejtësi asaj i duhen 8 minuta për me ardhë na Dielli tek ne.
 
'''Kush e ka matë dritën ?'''
: Që në shekullin e XVII, shkencëtari italian Galileo Galilei e kishte provuar të masë shpejtësinë e dritës. Për këtë ai ju japi disa të holla dy personave që të shkonin në dy maje të kodrave dhe ju japi me vete poçe sinjalizuese, duke shpresuar që mund ta matë kohën që i nevojitet dritës prej një bregu në tjetrin. Mirëpo kështu nuk mund të matet shpejtësia e dritës, është shumë e shpejtë. Më 1676 danezi Olaf Roemeri e bëri një llogari të shpejtësisë së dritës, rezultati i saj është gati i njëjtë me rezultate e shkencëtarëve modern.
 
'''A prodhon hëna dritë ?'''
: Jo, e reflekton dritën. Nga vetë veti, hëna nuk shndrit. Çka shohim ne si dritë hëne është thjeshtë drita e diellit e reflektuar nga sipërfaqja e hënës. Po të mos ishte dielli ne nuk do të kishim pa hënë me sy.
 
'''Çka janë valët e dritës ?'''
: Kur të gjuash një gurë në bunar, uji i bunarit fillon të çoj valë. Edhe drita përhapet si valët e ujit. Xhems Klerk Maksvelli, një shkencëtar, më 1873 pas njëzet viteve studim, shikim e provim zbulojë strukturën valore të dritës. Ai theksonte se drita përbëhej nga valë të dridhura nga fusha elektrike dhe magnetike. Maksveli është ndër të parët që thoshte se drita është një lloj rrezatimi elektromagnetik dhe e studioj si të tillë. Ai shkoj edhe më tutje dhe filloj të thoshte se ka edhe lloje tjera të rrezatimit që për syrin e njeriut janë të padukshme.
 
'''Pse qorron dielli ?'''
: Dielli është një burim i fuqishëm i dritës. Syri ynë është i ndjeshëm dhe dëmtohet shpejtë. Nuk bënë që të shikosh direkt diellin, edhe nëse e merr si ndihmë një xham të nxirë apo syze dielli, nuk ndihmon. Rrezet e diellit janë aq të forta sa të dëmtojnë rrjetën e syrit dhe bëhesh qorr.
 
'''Pse nuk mund të nxë hijen time ?'''
: Drita lëvizë në udhë si një drejtëz. Kur një substancë e pakalueshme për dritën p.sh njeriu, i paraqitet në udhë ja bllokojnë rrezet. Të mbetet të fotografosh hijen tënde. Kur të mbash dorën para një poçi elektrik apo qiriu do të krijohet një hije në mur. Shiko çka ndodhë nëse e lëvizë pak anash poçit/qiriut. Vëne re, ku gjendet hija jote në një mesditë me diell dhe vizato vendin me një shkumës. Të njëjte gjë bëje pasdite, para se të bie dielli. Çka ka ndodh me hijen tënde ?
 
'''Si i sheh bleta lulet ?'''
: Bleta mund të shohë dritën ultravioletë (rrezet e dritës nën ngjyrën vjollcë), që për syrin e njeriut është e padukshme. Në të vërtet bleta mund të sheh shumë pak ngjyrën e kuqe. Përderisa ne e shohim një lule si ngjyrë bardhë, bleta të njëjtën lule do ta sheh në ngjyrë të kaltër.
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
'''Pasqyra dhe thjerrëza ?'''
</div>
'''Si bëhet pasqyra?'''
Drita është një formë e energjisë dhe i ngjanë nxehtësisë. Drita është forma e vetme e energjisë që ne mund ta shohim drejtpërdrejt. Zjarri rrezaton dritë dhe nxehtësi, nxehtësinë e ndiejmë ndërsa dritën e shohim.
: Pasqyrat e vjetra përbëheshin nga metale të fërkuara deri në shkëlqim. Romakët përdornin pasqyre bronzi. Prodhimi i pasqyrave nga qelqi, një rriskë qelqi e mbuluar me një fletë të hollë argjendi për të reflektuar dritën, është dal në shekullin e XVII. Kjo teknik është përsosur më 1835 dhe prapa rriskës së qelqit është plasuar një shtresë argjendi.
 
'''Çka është kabineti i pasqyrave ?'''
: Pasqyrat thyese në parqet e argëtimit apo në parqe ku luajnë me lodra fëmijët ( Lunapark) na bëjnë që të qeshim, sepse na paraqesin figurën tonë si figura të ndryshme komike. Nga njëherë shohim vetën të vegjël e të trashë, të gjatë e të dobët. Këto pasqyre janë të ndërtuar nga rriska qelqi të harkuara në forma të komplikuara ashtu që të reflektojnë dritën në drejtime të ndryshme.
 
'''Çka është pasqyra e avullit ?'''
: Në ditë të nxehta vere, nxehet ajri afër sipërfaqen së tokës, zgjerohet dhe rrallohet. Më këtë bëhet thyerja e dritës dhe krijohet një mashtrim optik ose pasqyrimi i ajrit. Për turistët në shkretinë duket sikur të ishte ujë (fatamorganë). Në të vërtetë bëhet pasqyrimi i arit të dendur të qiellit në ajrin e rrallë e të nxehtë të tokës.
 
'''Si mund të shohë përtej horizontit ?'''
: Në rrethana të caktuara, kur ajri i ftohtë, i dendur shtrihet mbi det, mund të ndodhë që të shihet anija përtej horizontit. ajri i ftohtë i thyen rrezet e dritës në drejtim të tokës, kështu shkuesi e sheh anijen e cila është në horizontalen në nivel të horizontit. Kjo anije në kushte normale nuk do të ishte e mundur të vërehej. Por ndodhë që anija të shihet si të notonte në qiell. Kjo ndodhë kur rrezet e ajrit të nxehtë bien mbi shtresën e ftohtë të përmendur më parë.
 
'''Kur janë shpikur syzet ?'''
: Diku para 1000 viteve arabët kishin njohuri për qelqin zmadhues. Pas një kohe të shkurtë i kanë bërë edhe syzat. Së pari ato bëheshin nga dy xhama të mëdha të përforcuara ngushtë njëra pas tjetrës, por jo sikurse syzet moderne, një xham për sy. Rreth viteve 1300-ta ka pasur xhama të syve që barteshin në fytyrë dhe më 1430 paraqiten edhe syzet me të cilat shkurt pamasit optikisht i afronin objektet e largëta. Plakat për syze kanë thënë xhyzlykë.
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
'''Nga vije dritaFotografia ?'''
</div>
Nga yjet si dielli vije drita deri tek ne. Si pasojë e energjisë bërthamore gjigante që kanë ata rrezatojnë dritë. Për shkake se Dielli lëshon dritë ne themi se ai ndriçon. Shumë pak gjëra natyrore ndriçojnë por në mes të tyre ka edhe kafshë si Xixëllonja, peshq në ujëra të thella që kanë organe ndriçuese.
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
'''Sa shpejt ecë dritaRrezatimi ?'''
</div>
'''A ka rreze të pa dukshme a ?'''
: Po ka. Rreth 1870-ve Xhems Klark Maksvelli e paratha se në të ardhmen do të zbulohen rreze jashtë spektrit të dritës që ne shohim. Më lejoni një shembull: Kur me termometër matet drita në një spektrum (brez), atëherë në fund të dritës së dukshme, aty ku fillon ngjyra e kuqe paraqite temperatura më e madhe. Pas fundit të kuq, pra fundit të rrezeve të dukshme për ne, vijën rrezet e nxehtësisë, të quajtura infra të kuqe, prezenca e tyre e rritë temperaturën.
 
'''Cilat rreze e mbrojnë lëkuren time ?'''
: Rrezet ultraviolet në dritën e diellit merren se janë të mira dhe të nevojshme për shëndetin tonë. Trupi jonë ka nevojë për këto rreze ashtu që të prodhojë vitaminën D, vitamin e cila parandalon sëmundjen e eshtrave ( reumës).
 
'''Pse na djegë dielli lëkurën ?'''
: Rrezet ultraviolet depërtojnë sipërfaqen e lëkurës sonë. Përderisa në lëkurë e mundësojnë prodhimin e vitaminës D, e shkatërrojnë shtresën e jashtme të lëkurës. Trupi reagon ndaj kësaj duke prodhuar në shumicë një pigment të kaftë, të quajtur Melaninë. Ky pigment ndalon depërtimin e më tu tejshëm të rrezeve në trup. Atmosfera e tokës ndikon në mbrojtjen e lëkurës sonë duke absorbuar e reflektuar rrezet e shumta ultravioletë.
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
'''Laseri dhe hologrami ?'''
</div>
'''Çka drita e çka drita e laserit ?'''
Drita shpërndahet me një shpejtësi të madhe, ajo kalon rreth 300 000 kilometra brenda një sekonde! Edhe pse ajo lëvizë me këtë shpejtësi asaj i duhen 8 minuta për me ardhë na Dielli tek ne.
:Laseri krijon një rreze të fortë të dritës, aq të fort sa që mund të shpoj bira në metale. Ndryshe nga burimet tjera për shembull drita e poçit të dorës, laseri nuk e shpërndanë aspak rrezen . Rrezja e laserit ka vetëm një ngjyrë ndërsa rrezet e dritës së diellit janë një përziere e ngjyrave. Thuhet që drita e laserit është koherente (kohë pas kohës); valët janë identike dhe dridhen në një masë të njëjtë.