Dua të di/Elektriciteti: Dallime mes rishikimesh
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Rreshti 37:
'''Kush ke ai që shpiku baterinë ?'''
: Aleksandër Volta (1745-1827) gjeti se si breshka eksperimentuese e Galvanit punonte (funksiononte). Më 1799 në mes të një rriske (dy pllaka) zinku dhe bakri futi një copë letër të lagur dhe kështu krijoj një qelizë që prodhonte rrymim. Pasi që vuri disa qeliza të tilla fitoj rrymim shumë më të fortë. Pastaj Volta për mirësoj trungun e voltazhesh duke përdorur në vend të ujit thartësira dhe kripëra. Më këtë ai kishte shpikur baterinë e parë në botë.
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
Magnetizmi ?
</div>
'''Çka është magneti ?'''
: Magneti është copë metali që ka forcë të tërheq substanca tjera. Hekuri dhe çeliku janë të përshtatshëm për të krijuar magnet. Magneti ka dy pole, polin veriorë dhe polin jugorë. Këto pole tërhiqen ndërmjet veti sikurse elektrodat (+ dhe -). Polet e njëjta (veri dhe veri, jug dhe jug) refuzohen. Nëse e vëren se si reagojnë dy shufra magneti e ke lehtë të kuptosh polet e tyre.
'''Nga emri magnetizmi ?'''
: Përpara mendonin që, gurët e magnetit kanë fuqi magjike. Grekët e vjetër këtë forcë tërheqëse e quajtën magnetizëm sipas emrit të një qytetit në Maqedoni, ku edhe gjenin gur magneti.
'''Çka e dallon magnetizmin nga elektriciteti ?'''
: Dallimi kryesorë është që fuqia tërheqëse e dy objekteve magnetike nuk varret nga substanca që i ndanë ata. Fuqia në mes dy objekteve të ngarkuar me elektricitet varret nga substanca përçuese që gjendet mes tyre.
'''Çka ndodhë nëse e përgjysmojmë një magnet ?'''
: Kur të përgjysmojmë magnetit fitojmë dy copa tjera me veti magnetike të njëjta si copa amë. Pra të dy copat e fituara do të kenë polin verior dhe polin jugorë.
'''Çka është induksioni magnetik ?'''
: Nga gozhdët e çelikta që e pështjellin një shufër magneti mund të fitohet një zinxhirë. Gozhdët do të mbahen bashkë nga induksioni i magnetik. Po sa të bie një gozhdë nga zinxhiri do pasojnë të bijën të tjerat dhe humbëset zinxhiri i gozhdëve.
'''Si mund të bëjë një magnet ?'''
: Magneti përbëhet nga shumë molekula magnetike të quajtura dypole. Para se të magnetizohet një shufër ( apo copë) çeliku magnetet e vegjël nuk janë të orientuara. Për ta magnetizuar atë shufër duhet që me një magnet të ledhatohet ajo copë. Duke u ledhatuar sipërfaqja, magnatët e vegjël fillojnë të orientohen në një kah poli verior dhe në kahun tjetër poli jugorë. Çeliku e mbanë magnetizmin më gjatë se hekuri.
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
'''Përdorimi i elektricitetit dhe magnetizmit ?'''
</div>
''' Cili rrugaçë u bë shkencëtar i nderuar ?'''
: Mihal Faradai lindi më 1791. Ishte i biri i një farkëtari dhe nuk kishte shkollë. Si dhjetë vjeçar punonte si rrogëtarë (postier) për një kontabilist. Përderisa punonte aty, atij i ra rasti të lexonte libra dhe filloj që të interesohet për shkencë dhe vendosi të shkojë në një ligjëratë të kimistit të njohur Humfri Davi. Faradi ja arrin disi të bëhet asistent i Davit dhe filloj karrierën si shkencëtar.
'''Si e gjeti Faradi dinamon ?'''
: Më 1831 Mihal Faradai ja arriti të zbatojë zbulimin e Oerstedit për efektet magnetike. Ai mendoi se kur me rrymë elektrike mund të krijohet magnetizmi atëherë duhet të jetë edhe e kundërta, nga magnetizmi të përfitohej elektriciteti. Kështu ai pa që krijohej elektricitet kur e afronte dhe e largonte një spirale në një fushë magnetike. Sapo teli i spirales e tejkalonte fushën magnetike induktohej elektriciteti. Ky edhe është principi në bazë të së cilit punon dinamo dhe elektromotori.
'''Si punon çelësi i rrymës ?'''
: Çelësi i rrymës përdoret për të hapur dhe mbyllur një qark elektrik sipas nevojës. Kur çelësi është i kyçur, atëherë ai e mbyll qarkun dhe kur ai është i ç kyçur e hapë qarkun ashtu që nuk mund të qarkullojë rrymimi.
'''Si punon siguresa ?'''
: Siguresë thirret një pjesë e qarkut elektrik e cila nën kushte të caktuara e ndërprenë rrymimin e elektricitetit në një qark. Përderisa qarku është i ndërtuar nga përçuesit e normal, pjesa e siguresës është e ndërtuar nga substanca e cila përçon vetëm rrymimin maksimal të paracaktuar. Kështu kur një aparat elektrik shtëpiak si për shembull tharësi i flokëve kur të nxehet, fillon të harxhojë më shumë rrymë. Tani fillon siguresa të nxehet në atë shkallë sa të shkrihet dhe nëse nuk bëhet ç kyçja e aparatit, pasi që siguresa ka pjesën më të hollë të përçuesit ajo këputet. Kështu ndalet aparati duke u dëmtuar vetëm një pjesë e zëvendësueshme e tij.
'''Kur ja kanë nisë me dritë elektrike ?'''
: Nga 1880 ja kanë nisë me i zëvendësua shtylla e vajgurit me dritë elektrike. Në Britaninë e Madhe më 1878 Xhosef Svani ndërsa në Amerikë më 1879 Tomas Edisoni e kanë shpikur poçin elektrik.
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
'''Elektronika ?'''
</div>
| |||