Dua të di/Elektriciteti: Dallime mes rishikimesh
Content deleted Content added
spell chec |
No edit summary |
||
Rreshti 2:
'''Kur ka nisur revolucioni i elektricitetit ?'''
</div>
: Kur shkencëtarët e kuptuan se si fuqia magjike e elektricitetit mund të përvetësohej për nevojat e njeriut, zhvillimi i jetës u bë shumë më dinamik. Po të mos kishte ndodhur ky revolucion në fund të shekullit XVII dhe në fillim të shekullit XIX, jeta jonë do të ishte krejt ndryshe. Nuk do të kishim Radio, nuk do të shikonim TV-në, nuk do të mundnim të telefononim e lërë më të kemin një PC. Shtëpitë dhe rrugët do të ndriçoheshin nga poçet me gazë.
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">▼
'''Çka është elektriciteti ?'''
: Elektriciteti është një formë e energjisë. Ai krijohet, kur elektronet, pjesë të vogla të atomit fillojnë të lëvizin nga një atom në tjetrin. Edhe pse shkencëtarët e dinin që në kohën e lashtë për këtë "magji" atyre ju deshtë të kaloj kohë e gjatë gjeri në fund të shekullit XVII që ta kuptojnë dhe ta përdorin për nevoja të njerëzimit këtë dukuri.▼
</div>▼
▲Elektriciteti është një formë e energjisë. Ai krijohet, kur elektronet, pjesë të vogla të atomit fillojnë të lëvizin nga një atom në tjetrin. Edhe pse shkencëtarët e dinin që në kohën e lashtë për këtë "magji" atyre ju deshtë të kaloj kohë e gjatë gjeri në fund të shekullit XVII që ta kuptojnë dhe ta përdorin për nevoja të njerëzimit këtë dukuri.
<center>''Magji: Merr krahnin dhe fërkoje për flokë, dhe pastaj me atë provo të tërheqësh copa letre.''</center>
'''Pse emri elektricitet ?'''
: Rreth vitit 600 para erës sonë, Talasi i Mileti vërejti se kur e fërkonte gurë të çmuar të nxjerr nga deti, guri tërhiqte bujashka dhe pendla. Fjala "elektricitet" vije nga fjala e grekëve të vjetër "elektron", çka d.m.th emri i gurit që në kimi shprehet me formulën C<sub>10</sub>H<sub>16</sub>O+(H<sub>2</sub>S.
'''A ka elektricitet në natyrë ?'''
: Elektriciteti gjendet gjithë ku, mirëpo dukuri më e dukshme në të cilen gjendet elekriciteti është vetëtima, e cila në të vërtet është një shkrëndi në atmosferë.
'''Çka janë super përçuesit ?'''
: Disa metale që në temperaturë të dhomës do të i bënë rrymimit të elektricitetit rezistencë, kur të ftohen fillojnë të humbin rezistencën në atë shkallë sa që rezistenca bie rreth zeros. Këta përçues thirren super përçues. Ky efekt është parë për herë të parë në vitin 1911 tek metali i merkurit. Këtë aftësi që në temperatura të ulëta të humbin rezistencën ndaj rrymës elektrike e kanë mbi 25 metale të njohura deri më tani. Koritat e super përçuesve, në të cilat mund të rrymon elektriciteti gjatë gjithë kohës pa u ndalur, i mbushin në pjesëza nxitëse. Në ndërkohë është duke u provuar që të krijohen super përçues për temperatura të dhomës.
'''Çka është rezistenca elektrike ?'''
: Rryma elektrike hidhet nga një burim elektrik apo ndonjë bateri në një tel. Varësisht se nga çfarë materiali është bërë teli varret edhe shpejtësia e rrymimit të elektricitetit. Kjo ndodhë përshkuake të rezistencës së materialit për të transportuar më tej elektronet. Përçuesit e dobët i rezistojnë rrymimit të elektricitetit me shumë. Rezistenca e materialeve mund të matet dhe njësia krahasuese quhet Ohm.
'''Pse kablloja ka dy tela ?'''
: Për të krijuar një qark elektrik nevojiten së paku dy tela në kabllo. Njëri e pranon nga prizmi dhe e përçon më tej rrymimin e elektroneve, tjetri e kthen përsëri në prizëm dhe kështu e krijojnë një qark elektrik.
'''Sa e shpejt është rryma elektrike ?'''
: Për derisa e aktivizon çelësin e lampës, lampa ndriçon menjëherë. Nëse përçuesit janë të mirë elektronet lëvizin nga çelësi deri te lampa shpejt, gati shpejt sa drita. Ndërsa ne e dimë që drita lëviz me shpejtësi prej 300 000 kilometra në sekondë.
'''Çka "alternative", e çka "e njëtrajtshme" ?'''
: Kur elektriciteti lëvizë në një kah të drejtimit në mënyrë të njëtrajtshme, kemi të bëjmë me rrymën elektrike të njëtrajtshme. Për shembull elektriciteti i lapës së dorës është rrymim i njëtrajtshëm. Rryma alternative në anën tjetër ndryshon pa ndërpre kahun. Rrymimi i krijuar në një kah të drejtimit deri në masën më të madhe dhe bie në zero, dhe fillon të krijohet përsëri deri në maksimum por tani në kah tjetër. Pastaj bie prapë në zero dhe kështu brenda një periode fillon të përsërite. Këto mbushje, zbrazje quhen perioda dhe numri i tyre brenda një sekonde quhet frekuenca e rrymës alternative.
'''Cila është më e mirë "alternativa" apo "e njëtrajtshme" ?'''
: Alternativa, logjikisht është më praktike. Alternativa është lehtë të ndryshohet, zmadhohet apo zvogëlohet; kjo është e njohur si transformim. Rryma e njëtrajtshme është vështirë të transformohet, përderisa alternativa lehtë mund të shndërrohet në tension të njëjtë. Kthimi në rrymë alternative nuk është aq i lehtë.
▲<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
'''Burimi dhe kondensimi i elektricitetit ?'''
▲</div>
'''Kush ke ai që shpiku baterinë ?'''
: Aleksandër Volta (1745-1827) gjeti se si breshka eksperimentuese e Galvanit punonte (funksiononte). Më 1799 në mes të një rriske (dy pllaka) zinku dhe bakri futi një copë letër të lagur dhe kështu krijoj një qelizë që prodhonte rrymim. Pasi që vuri disa qeliza të tilla fitoj rrymim shumë më të fortë. Pastaj Volta për mirësoj trungun e voltazhesh duke përdorur në vend të ujit thartësira dhe kripëra. Më këtë ai kishte shpikur baterinë e parë në botë.
| |||