Dua të di/Shpikjet/Çudit kimike

Çka e bënë aluminin të shkëlqen ashtu ? Alumini është metali i dytë që vije në shprehje në industri për përdorim, pa çelik është e pa mendueshme industria. Zakonisht alumini përdoret pa ndonjë përpunim specifik të sipërfaqes. Mirëpo kur sipërfaqen e këtij metali e përpunojmë me ndonjë thartësi apo lëngje alkaide (zakonisht në të njëjtën kohë përçohet edhe me rrymë elektrike) mund të fitohet një sipërfaqe shumë e rrafshët (pasqyre) që shkëlqen. Kështu mund të arrihet një sipërfaqe mbrojtëse e fortë.

Si i jepet ujë sëpatës ? Hekuri përpara është prodhuar duke futur mineralin e hekurin, gur gëlqere së bashku me qymyrgur në një furrë. Përderisa qymyrguri digjej i skuqur rridhte hekuri i shkrirë dhe ftohej në një masë të ngurtë. Kjo masë pastaj rrihej me çekan për përpunime të më tutjeshëm dhe për prodhimin e sëpatës. Gjatë këtij procesi ai duhej disa herë të nxehej dhe të ftofej dhe këtij procesi të vjetrit i thonin "me i japë sëpatës ujë".

Si përfitohet hekuri modern ? Ditëve të sotshme hekuri prodhohet në dy mënyra: ose me metodën konvente me oksigjen ose me metodën e harkut të dritës. Gjatë metodës së parë në masën e nxehur hidhet një rreze oksigjeni dhe pluhur i gëlqeres. Në këtë mënyrë brenda një ore mund të fitohen nga çeliku dhe metale të përdorura në formë të lëngët 350 tona hekur të pastër. Metoda e dytë përdorë çelikun e vjetër (hekurin) të ftoftë i cili në një nxehtësi shumë të lartë shkrihet me një formë të harkut të ndriçuar (harku është një shkëndi e vazhdueshme e rrymës elektrike)

Si u gjet fshehtësia e ndryshkut ? Gjatë luftës së parë botërore shkencëtari Hary Breali gjeti sekretin e hekurit që nuk e kaplonte ndryshku (korrozioni). Ai provonte lloje të hekurit për gypa të topave, me më shumë krom si më parë. Rezultatet ishin zero, dhe ai e hodhi poshtë atë metal. Pas disa ditëve ai vërejti se nga ai metal pjesa e pa përdorur nuk ishte ndryshkur (oksiduar) dhe shkëlqente si të ishte i ri. Më këtë ai kishte gjetur si mund të përfitohej hekuri pa ndryshkë.

Si e ndihmoj koksi revolucionin industrial ? Biri i një fshatari, Abraham Darby (1677-1717) u bë inxhinier. Në furrën e farkëtarisë së tij e zhvilloj një metodë më të mirë të përfitimit të hekurit. Në vend që të përdorte lignit (qymyrin nga bota bimore) përdori koksin për të arritur temperaturën e dëshiruar të shkrirje. Koksi krijonte një temperaturë shumë më të lartë dhe hekuri shkrihej shumë shpejtë dhe kështu brenda një kohe të shkurt fitohej sasi më e madhe dhe më kualitative. Përdorimi i koksit nga Darbisi ishte një kusht për zhvillimin e revolucionit industrial.

Kur është prodhuar çeliku i parë ? Në atë kohë, romakët prodhonin një lloj çeliku, po ashtu edhe në vende tjera duhet të ketë pasur shkritore që me apo pa qëllim kanë prodhuar çelik. Gjatë mesjetës Toledo në Spanjë ishte i njohur për thikat e çelikta. Mirëpo prodhimi masiv ka filluar së pari me shpikjen e proceseve industriale të prodhimit të çelikut. Këtë e arriti Sër Henry Besemer në vitin 1856. Ky shpiku një konventë për prodhimin e çelikut të njohur si dardha e Besemerit.