Tokajon/Frym e ajër/1: Dallime mes rishikimesh

{{dygishta}} ''[[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert Gjeografi na shkruan]]: Atmosfera nuk ka kufij të caktuar. EgzosferaEkzosfera është shtresa më e lartë e atmosferës. Molekulat dhe atomet e gazrave janë të rralla, cilësohen me shpejtësi të madhe të lëvizjes dhe pjesërisht mbizotrojnëmbizotërojnë forcën tërheqëse të Tokës dhe shkojnë në hapsirënhapësirën ndërplanetare.''

{{dygishta}} Forcat e bredëshmebrendshme tërheqëse të tokës, që nga gjeografët thirren shkurt gravitacioni, nuk lejojnë që atmosfera jonë të ikën në gjithësingjithësinë e pafund. Gravitacioni i tërheqë pjesën më të madhe të gazëravegazrave afër sipërfaqëssipërfaqes së tokës. Po thuaj se 75 përqindëpër qind e gazëravegazrave të atmosferës gjendet në shtresenshtresën e parë mbi sipërfaqen e tokës.

{{dygishta}} Është vështirë të ndahen shtresat e amosferësatmosferës. Por nëse merret ndryshimi i dukshëm i temperaturës atëherë ''[[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert Gjeografi na shkruan]] se atmosfera ka këto shtresa: troposfera, stratosfera, mezosfera, termosfera (me jonosferën dhe egzosferënekzosferën).'' Pra, ne jetojmë në shtresenshtresën e parë (troposferë) dhe trashësia e saj llogaritet të jetë nga 10 deri në 16 kilometra. Aty diku ku fillon shtresa e ozonit, fillon edhe shtresa e dytë me trashësi diku 48 kiometrakilometra. PenesatPengesat e para serioze për meteroidetmeteoritët paraqienparaqiten në shtresën e tretë e cila është diku 80 kilometra e trashë. Shtresa e fundit është shumë e rallë dhe si duket ende nuk është e studiuar aq mirë dhe për fillim është ndarë për studime në dy pjesë në jonosferë dhe ekzosferë.

=====Çka është ajëriajri?=====

{{dygishta}} Mos merr frymë për një kohë dhe shiko diçka që të shtyenshtyn të qeshësh. Ke kujdes të mos dalë gazi. Po të dualdoli gazi, e ke vështirë të ndalesh së qeshuri. Është rrezikërrezik për ty! Mbetesh pa ajër.

=====Sa peshonëpeshon ajëriajri?=====

{{dygishta}}''[[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert Gjeografi na shkruan]] ThërmijatThërrmijat e ajrit nën ndikimin e forcës së gravitetit, shkaktojnë trysni në të gjitha objektet në sipërfaqen e Tokës dhe quhet trysni ose presion atmosferik. Në kushtet e qetësisë së ajrit trysnia atmosferike mbi sipërfaqe të caktuar i pëgjigjetpërgjigjet masës së shtyllës së ajrit të atmosferës mbi sipërfaqen gjegjëse.''

{{dygishta}} Edhe drita porsi nxehtësia është një formë e energjisë. Ndër të tjera si burim ka yjet. Yjet e lëshojnë këtë formë energieenergjie nga bërthamoret që kanë në brendinbrendinë e tyre. Drita e prodhuar nga ylli ynë, nga Dielli, vije tek ne për brenda 8 minutave.

=====Pse është qielli i kaltërtkaltër?=====

{{dygishta}} Nuk e kamë ditë pse, por kam lexuar këtë: Drita që vije nga dielli është e bardhë d.m.th ka gjitha ngjyrat e ylberit. Mirëpo përderipër deri sa rrezet e dritës hynë në atmosferën e tokës aty ndodhë diçka. Pluhuri dhe pikëza shumë të imëta të ujit që ndodhen në atmosferë i shpërdajnëshpërndajnë rrezet. Nga kjo shpërndarje më shumti është e prekur përbërja e ngjyrës së kaltërtkaltër. Kështu sasia shpërdarëe shpërndarë e ngjyrës së kaltërtkaltër e arrin syrin tonë nga të gjitha anët. Syri ynë e shehësheh të kaltërtenkaltrën më së shumti dhe ne fitojmë përshtypje se qielli ka ngjyrë të kaltërtkaltër.

{{dygishta}}Para shumë e shumë viteve - disa milonmilion vite - një pjesë e oksigjenit të ajëritajërti ja rrinrrinë disi të kalojë në shtresa më të larta të atmosferës. Aty, ajo pjesë zuri vend dhe nën ndikimin e rrezeve të dielltdiellit u krijua ozoni. Kjo shtresë e krijuar është ombredhëstrehë për gjallesat. Shtresa e ozonit i pengonëpengon rrezet ultra vijoletëvioletë të diellit.

{{dygishta}}Shikimi drejtëpërdrejtëdrejtpërdrejtë pa mjete ndihëmsendihmëse i diellit nuk është i mirë. Dielli është një qendër gjigandegjigante e energjisë dhe lëshonëlëshon sasi po ashtu gjigante të rrezeve. Edhe pse atmosfera e tokës në një masë të madhe na mbronëmbron që të mos digjemi, ajo nuk na mbronëmbron sytë tanë nga rrezet që bien drejtëpërdrejtëdrejtpërdrejtë nga dielli. Është thjeshtë cipa e syrit është shumë e ndieshmendjeshme dhe për këtë thotë nëna "drita e syrit tim".

{{dygishta}}Kur dielli fillon të "bie nga qielli" apo fillon "të lindë" ndodhë që qielli të ketë bojë tjetër - zakonisht paksa të kuqërremtë. Kjo ndodhë përshkakëpër shkak të këndëvështrimitkëndvështrimit të pjerrët. Për të ardhur rrezet deri tek syri , duhet që të kallojnëkalojnë disa shtresa të ajëritajërti. Gjatë kësaj rruge të gjatë bëhet filtrimi i sasisë që bartë bojë të kuqe.

{{dygishta}}[[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert Gjeografi na shkruan]]:''Shtresa e Ozonit është pjesë e stratosferesstratosferës në lartësi 12-50 km.''

=====Sa ozonëozon ka në atmosferë?=====

{{dygishta}} Shtresa e ozonit është e hollë dhe formon një copë cipe. Po të shtrihej kjo copë cipe në sipërfaqen e ujit, trashësia e saj do të ishte vetëm 3 milimetra. Sipas shkencëtarëve kjo cipë është më e hollë në ditët tona se më parë. Popullarizimi i ozonit ndër ne është bërë nëpërmjet ''vrimës së ozonit''. Kjo vrimë - sipas tyre - ndër të tjera është shkakëshkak i lëshimit të disa gazëravegazrave në atmosferë. Këto gazëragazra zakonisht përdoren në kutia stërpikësestërpikje, në frigoriferefrigoriferë, dhe paketime të mallrave. Emri i gazit më të njohur është i gjatë - Fluro-Klor-Karbon-Hidrogjen (FCKH).

=====A mundë të jetojnë njerzitnjerëzit në termosferë?=====

{{dygishta}} Jo. Njerëzit normal jo. Në termosferë pothuaj se nuk ka ajër dhe është aqëaq nxehtë sa që njeriu pjekët si ''pulla në furrë'' - edhe më shpejtë. Termosfera ndodhet në lartësi mbi 85 kilometra. Në këtë shtresë të atmosferës së tokës shtypja e ajëritajërti është e miliontamilionët pjesë e shtypjes së ajrit në sipërfaqe. Fundi i fundit, termosfera nuk është aspakëaspak e mbrojtur nga rrezatimi i diellit.

=====Pse aeroplanetaeroplanët fluturojnë në stratosferë?=====

{{dygishta}} Kush të tregoj!? Në stratosferë është thatësi dhe nuk ka re. Koha natyrore ndryshon kryesisht në shtrestshtresa e më poshtme të atmosferës. Për këtë aeroplanët fluturojnë që të mos bien në rryma e vërshime të ajëritajërti dhe dukuri tjera që rrisin rrezikun e sigurisë.

{{dygishta}} Drita polare është magjepësemagjepse për syrin e njeriut. Dukurin e tillë në veri, shkencëtarët e quajnë ''Aurora borealisboreali''. I ngjanë pakësapaksa ''vallësvalles së dritave'' të shfaqjeve. Po e njëjta dukuri në afër polit tjetër, poli jugorë, nga shkencëtarët thirret ''drita polare jugore'' ose ''Aurora australisAustralisë''. Deri tek kjo dukuri natyrore vije kur thërmiat e lëshuara nga dielli të ngarkuara me elektricitet, bien ndeshë me fushën magnetike të tokës dhe dëbohen në pole.

{{dygishta}} Nuk e di!? Kam lexuar se: Në atmosferë për shkakëshkak të rrezatimit të diellit vije deri tek elektrizimi i disa atomeve dhe molekulave. Në kimi thërmiatthërrmijat e elektrizuara i quajnë edhe ''jone''. Si duket edhe shtresa në të cilën vije deri tek jonizimi i thërmiavethërrmijave quhet jonosferë - pjesa e poshtme e termosferës. Radiovalët e frekuencave të ultaulëta të lëshuara nga sipëraqjasipërfaqja e tokës kur bien në jonosferë reflektohen. Ky është edhe shkaku përse disa radiovalë pranohen edhe nga largësira të mëdha - pa ndihmenndihmën e satelitëve.

=====Pse aeroplanetaeroplanët e gjithësisë nuk kallen kur hynë në atmosferë?=====

{{dygishta}} Pjata flutëruesefluturuese, aeroplani i gjithësi etj!? Trupat që ja arrijnë të hynë në fushën e gravitacionit të tokës, tërhiqen me shpejtësi të madhe në drejtim të tokës. Kur këta trupa hyjnë në atmosferë, ju duhet të shpërthejnë shtesa gjithnjë e më të dendura. Ana e trupit, me të cilën hynë në atmosferë nxehet nga rezistenca e fërkimit, ndërsa na tjetër është e lirë. Këtë dukuri e shfrytëzojnë fluturaket që e lëshojnë fushën e gravitacionit të tokës gjatë këthimitkthimit të tyre. Në këto fluturake njëra anë është e ndërtuar nga materiale rezistenteqëndrues ndaj temperaturave të larta.

{{dygishta}} Pse rreshket pulla në furrë!? Dielli lëshon rreze që sytisyri i njeriut pa mjete ndihëmsendihmëse nuk mund të i shehësheh. Ndër këto rreze janë edhe rrezet e ulëta violetë. Këto rreze kur bien mbi lëkurë vije deri tek krijimi i vitaminës D në trupin tonë. Po këto rreze dëmtojnë shtresat e jashtëmejashtme të lëkurës. Për këtë shkakëshkak trupi ynë prodhonëprodhon më shumë thërmiathërrmija bojë kafe që shkencëtarët i quajnë ''pigmenti melaninmelaninë''. Shumica e këtyre rrezeve të padukshme pengohet nga shtresa e ozonit.

{{dygishta}} Le të themi se atmosfera e mbronëmbron gjallëringjallërinë në tokë nga nxehtësia vdejeprurësevdekjeprurëse që vije nga rrezet e diellit. Shtresa e jashtëmejashtme e atmosferës, e tëra ballafaqohet me nxehtësinnxehtësinë dhe për këtë duhet të ketë temperaturë të lartë. Kështu gjatë vërshimeve të zjarrta në diell, vije tek lëshimi tejmasetej mase i energjisë së diellit. Në këto raste temperatura e ajëritajërti të rrallë në lartësinlartësinë 400 kilometra mbi tokë, arrinëarrin deri në 2000 gradë celziuscelsius. Shumë nxehtë për ne!