Tokajon/Gur e pluhur/6: Dallime mes rishikimesh

{{dygishta}} Sipërfaqja e korës së tokës në një pjesë të madhe është e mbuluar me dhe - një përzierje e mineraleve e pjesëve organike të coftinavecofëtinave e dushkut si dhe ajëritajërti dhe ujit. Shkencëtarët dhe ekspertet kanë bërë sortimin sipas metodave të tyre mbi krijimin e dheut dhe si rezulltatrezultat i punës së tyre tani kemi disa lloje të dheut.

=====E shkëmbi i akullndejave, coptohetcopëtohet edhe ai?=====

{{dygishta}} Jo vetëm ai, por secili trup kur ngrihet rrjedha e ujit në të, mund të pëlcasë. Pas përsëritjeve të pëlcitjeve të tilla edhe thërmohetthërrmohet. Kështu edhe tek shkëmbinjëtshkëmbinjtë ku rrinë akulli përherë, në të çarat e tyre futet uji dhe kur ngrihet zgjerohet dhe e pëlcetëpëlcet shkëmbin.

=====Çfarë shkakojnëshkaktojnë rreshjetreshjet e ashpra të shiut?=====

{{dygishta}}Një pikë shiu në verë mund të freskojë, nëse e ndien mbi lëkurën tëdetënde. Mirëpo kur pikat e shiut fillojnë nxitimin për në tokë, ato bien ne miliona. Në anët, në të cilat rrallë bie shiu brenda vitit, kur fillon të bie, bie me nxitim dhe mbi sipërfaqe të tokës mblidhen në sasi të madhe uji vërshues. Gjatë vërshimit, uji shpërlanë dheun nga mineralet dhe e shkreton tokën e bujkut.

{{dygishta}} Kafshët e dëmtojnë dheun kur (bie fjala dhijadhia) hanë çdo kashtë e sanë që gjendet mbi të. Në tokë të thatë, i nxierrinnxjerrin e hanë edhe rrënjët e bimëve. Mirëpo dheu pa bimë është lakuriq dhe shumë shpejtë mund të bartet nga fryma.

=====Pse aratëarat dallojnë nga forma?=====

{{dygishta}} RreshjetReshjet e ashpra të shiut mund të dëmtojnë dheun por si fryma e madhe si b.f. fortunafurtuna. Uji vërshonëvërshon fushën lakuriqe dhe shpërlanë sipërfaqen e dheun nga mineralet. Për të ju shmagurshmangur kësaj të keqe bujku i mençur lëvronëlëvron arën ashtu që vija e lëvrimit të jetë pingul (normal) me pjertësinëpjerrtësinë e tokës. Përndryshe vijat e lëvrimit do të shëndroheshinshndërroheshin në vija uji.

=====Si e luftonëlufton bujku erosioninerozionin?=====

{{dygishta}} Armatimi më i mirë i tij janë lisat e kaçubat, të mbjellurambijellur njëra pas tjetrestjetrës si një "mur i gjallë". Ndërtimi i gardheve po ashtu ndihmon, por edhe hudhja e farave të barit ndihmon. Bari shkakton krijimin e substancave organike të cilat forcojnë lidhjet mes thërmijavethërrmijave të dheut dhe më këtë pengojnë fshirjen e dheut nga fryma.

=====Çka d.m.th rrëshqijarrëshqitja për gjeorafëtgjeografët?=====

{{dygishta}} Zakonisht gjeografët tanë fjalën rrëshqitja e përdorin për rrëshqijenrrëshqitjen e dheut. Mirëpo ja që dheu nuk është i vetmi që rrëshqet. Kështu ata për të na spjeguarshpjeguar neve rrëshqitjen e ''lumenjëvelumenjve të ngrirë'' (dheu i përzier me borë) nga bjeshkët përdorin edhe shprehje tjera. Me fjalë tjera gjeografët për ''rrëshqitje'' marri kur shtresa të caktuara të dheut rrëshqasin nga shtresa përfundi tyre dhe marrin tatposhten''tatposhtën'' duke krijuar ''një lumë dheu''. Këtu dheu mund të jetë vende-vende edhe i ngrirë - sidomos në bjeshkë të larta.

=====Si vievije deri tek rrëshqitja e dëborës?=====

{{dygishta}} Deri tek ''rrëshqima'' (masa që rrëshqetërrëshqet) e dëborës vije zakonisht tek bjeshkët e larta me sipërfaqe shumë të pjerrëta. Këto sipërfaqe mbulohen nga dëbora e cila me kalimin e kohës vije nën shtytje të peshës së vetë dhe fillon të formojë rrëshqimen''rrëshqimën''. ''Rrëshqima'' pastaj nxiton të bie poshtë.

{{dygishta}} Rrëshqima e dheut është më e ngadalshme se e dëborës - kuptohet dheu është paksa më i rëndë dhe ka strukturstrukturë tjetër. Shtresa e epërme e rrëshqimës rrjedhë më shpejtë se shtresa përfundi saj. Shumica e rrëshqimave lëvizin ngadalngadalë, afërsisht 30 centimetra brenda ditës së plotë. Mirëpo rrëshqima grinlandezegrënlandeze e quajtur ''Kuaraja'' (ang.: Quaraya) çdo ditë rrjedhë nga 24 metra. Më këtë duket të jeteëjetë rrëshqima më e shpejt e planetit. Ndodhë që rrëshimat, kohë pas kohe të lëvizin me shpejtësi edhe më të mëdha, deri në 120 etrametra brenda ditës. Këto lëvizje ndodhë që të zgjasin brenda një vitëvit dhe pastaj vije deri tek qetësimi i rrëshqimës.

{{dygishta}} Disa rrëshqima përderi sapërderisa kalojnë në vendet e ngrohta, humbin lagështinë e tyre dhe më këtë aftësinaftësinë që të rrjedhin apo të rrëshqasin. Në anën tjetër kur kalojnë në vende të ftohëtaftohta dhe arrijnë buzë detit dhe thejnëthyejnë shkëmbinjëtshkëmbinjtë e akullndejave dhe i hudhinhedhin në detëdet.

=====Çka lë pasëpas veti rrëshqitja e dëborës?=====

{{dygishta}} Rrëshqima vepron si tehëtehu i një zdrukthi të madhëmadh dhe e lëmonëlëmon sipërfaqen e tokës. Gjatë lëvizjes ajo shtyenshtyn gurët dhe barazonëbarazon sipërfaqet e parregullta duke krijuar sipërfaqe të fushës. Mbeturinat e rrëshqimes janë të pasura me minerale dhe mbeten në formë të morensmorenës. Anët e fushës, ajo i lëmon duke formuar formën e shkronjës "U", dhe kur të thahet anët mbeten ruinagërmadha. Nganjëherë uji i akullit të shkrirë formon liqenjëliqenzë mbi hapsirënhapësirën ku rrëshqima e ka gërryer.

{{dygishta}} Për dallim nga rrëshqimat në trojet tona, në anët skandinave rrëshqimat janë më të mëdha, më të shpeshta dhe lirisht mund të quhen rrëshqima akulli. Për këtë, në këto vende, shpeshëshpesh janë temë e ditës. A po. Fjala ''Fjorde'' nuk e di që është skandinave. Si do që të jetë, rrëshqimat sikurse lumi, zgjedhin rrugën më të lehtë e më të shkurtë. Për këtë shpesh edhe marrin vijenvijën e shtratit të lumit duke e zgjeruar e thelluar atë shtratështrat, arrijnë buzë detit dhe derdhen në të. Pasi që të shkrihet akulli i beturmbetur i rrëshqimes nga fusha e krijuar dhe uji formohen fusha të mbushua me ujë - Fjorde. Ujëfusha''Ujfusha'' të tilla ka edhe në Spanjë, Kilë, Alaskë dhe në ZeandenZelandën e Re.

{{dygishta}} Sipërfaqja e rrëshqimës është shumë e fortë - gati kore - dhe përfundi saj shtyhet akulli apo sasia më e qullët. Kjo ndodhë përshkakëpër shkak se rrëshqima i bie bregut te poshtë. ShpeshëShpesh ky lloj i korës së krijuar shpërthehet dhe mbesin të çararatçarat e rrëshqimës.

{{dygishta}}Një llojëlloj i caktuar i fushave të gjata me korniza të larta nga skandinavtskandinavët thirret ''karë''. Këto fusha janë krijuar nga rrëshqimat duke marrë formën nga to. Më vonë pasi që rrëshqima të tërhiqet dhe të shkrihet, në raste të shpeshta, këto llojëlloj fusha mbushen me ujë. Në këtë mënyrë krijohen liqenjtëliqenet skandinavë.