Tokajon/Ara e male: Dallime mes rishikimesh

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Rreshti 2:
 
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:0px 0px 0 0px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; ''' Çka janë formattokat e tokësshkreta ?'''
</div>
{|class="wikitable" width="100%" style="background-color:white; color:brown ; font-size:100%;"
|
{{dygishta}};# [[Tokajon/Ara '''e male/1#Çka janë tokat e shkreta, shkretinat?|Çka '''janë tokat e shkreta, shkretinat?]]
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Përse disa shkretëtira shtrihen pranë brigjeve të detit?|Përse disa shkretëtira shtrihen pranë brigjeve të detit?]]
{{dygishta}} Si toka të shkreta, gjegrafët marrin regjionet në të cilat brenda një viti ka më pakë se 25 centimetra rreshje. Këto regjione mbullojnë diku 6 deri 7 përqindë të sipërfaqës së tokës. Shkretëtirat ndodhen ndërmjet shkallëve 20 dhe 30 në të dy anët e ekuatorit. Në anën tjetër si toka të shkreta merren edhe regjionet e ftohta të cilat gjithënjë gjenden nën borë e akull. Edhe në këto regjione rreshjet e janë nën masën e caktuar.
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Pse era e ngrohtë krijon thatësinë?|Pse era e ngrohtë krijon thatësinë?]]
 
;# [[Tokajon/Ara e male/1#A ka shkretëtirë që "kurr nuk ka pa shi me sy"?|A ka shkretëtirë që "kurr nuk ka pa shi me sy"?]]
{{dygishta}} ''' Përse disa shkretëtira shtrihen pranë brigjeve të detit? '''
;# [[Tokajon/Ara e male/1#A kanë qenë shkretëtirat gjithnjë të shkreta?|A kanë qenë shkretëtirat gjithnjë të shkreta?]]
{{dygishta}} Kur uji i ftohtë i detit takohet me ajërin e ngrohtë që vije nga toka, krijohen re dhe mjegull, mirëpo era që fryen nga toka e fryen edhe lagështinë. Kështu që lagështia e krijuar nuk arrin në brendi të tokës së shkretë. Shkretëtira të tilla janë p.sh.: pranë brigjeve të Namibisë dhe të Perusë.
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Po si e shkreton njeriu tokët?|Po si e shkreton njeriu tokët?]]
{{dygishta}} ''' Pse era e ngrohtë krijon thatësinë? '''
;# [[Tokajon/Ara e male/1|A#Çka kaështë pasëzalli?|Çka akullështë në Saharzalli? ]]
{{dygishta}} Era që fryen mbi shkretëtira merr me veti gjithë lagështinë, kështu që e shkretonë tokën. Ajëri që vije nga ekuatori lëvizë në drejtim të veriut dhe në drejtim të jugut. Gjatë kësaj lëvizje ngritet lartë suke u ftofur dhe lëshonë lagështinë në formë rreshjesh. Po kur ajëri arrinë hapësirën e shkretëtirës është i thatë. Tharëjes së ajërit që lëvizë nga fryma i ndihmojnë me të madhe bjeshkët e larta.
;# [[Tokajon/Ara e male/1#A ka nëpër të gjitha shkretëtirat zallë?|A ka nëpër të gjitha shkretëtirat zallë?]]
{{dygishta}} ''' A ka shkretëtirë që "kurr nuk ka pa shi me sy"? '''
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Do të thotë nuk janë gjitha shkretëtirat të nxehta?|Do të thotë nuk janë gjitha shkretëtirat të nxehta?]]
{{dygishta}} Rrallë. Në shkretëtira me të vërtet ka rreshje të pakta, mirëpo edhe pa to nuk janë. Një shkretëtirë për të cilën mund të themi se "kurr nuk ka pa shi me sy" ndodhet në Kilë. Kjo shkrtëtirë është e njohur në emrin Atakama dhe deri më 1971 ajo nuk ka pasur rreshje.
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Çka është "Oaza"?|Çka është "Oaza"?]]
{{dygishta}} ''' A kanë qenë shkretëtirat gjithnjë të shkreta'''
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Cili kontinent ka më shumë tokë të shkretë?|Cili kontinent ka më shumë tokë të shkretë?]]
{{dygishta}} Shumica e tyre kanë pasur një botë bimore të mirë, mirëpo kafëshët nuk e kanë mbajtur barazpeshën dhe i kanë shkretu. Si pasoj e efektit zinxhir edhe rreshjet janë pakësura deri në atë masë që ne sot i quajmë shkretëtira. Është thjeshtë, kafshët kullosin më shumë se sa mbinë mbi dhe, kjo përcillet me mangësi të rreshjeve, gjeneratat e reja të bimëve e kanë edhe më vështirë, kafshët fillojnë të ngordhin nga uria, dheu e humbë fotësin duke u shëndrruar në pluhur dhe si rezulltat i përsëritjeve shkretohet toka.
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Po shkretëtira në Australi?|Po shkretëtira në Australi?]]
{{dygishta}} ''' Po si e shkreton njeriu tokët? '''
{{dygishta}};# [[Tokajon/Ara '''e male/1#Si është puna me Saharën, është nën kontroll zgjerimi?|Si '''është puna me Saharën, është nën kontroll zgjerimi?]]
{{dygishta}} Si kafsha. Rrethi i shkretëtirës është shumë i ndieshëm dhe po që se blegëtorët nuk e mbajnë barazpeshën ''kafshë-bimë'', d.m.th mbajnë më shumë kafshë se sa kanë ushqim, mbesi pa kafshë e pa bimë. Bie fjala, dhia, ajo i hanë i nxerrë edhe rrënjët e bimëve. Kur kësaj i shtohet edhe prerja e drunjëve për nevojat e blegtorëve atëherë shkretimi është i programuar.
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Pse mashtronë shkretëtira?|Pse mashtronë shkretëtira?]]
{{dygishta}} ''' Çka është zalli? '''
;# [[Tokajon/Ara e male/1#A ka pasë akull në Sahar?|A ka pasë akull në Sahar?]]
{{dygishta}} Rëra përbëhet nga kokërrëza të imta të mineraleve. Këto kokërrëza arrijnë më së shumti madhësin prej dy milimetrave. Rëra krijohet nga coptimi ose gërryrja e gurëve. Minerali më i shpeshtë që gjendet në përbërjen e rërës është kuarci.
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Pse zalli në shkretin është valë-valë?|Pse zalli në shkretin është valë-valë?]]
{{dygishta}} ''' A ka nëpër të gjitha shkretëtirat zallë? '''
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Çfarë lartësie arrijnë këto valë?|Çfarë lartësie arrijnë këto valë?]]
{{dygishta}} Jo. Vetëm një e pesta e tokave të shkreta janë të mbuluara me rërë. Pjesa tjetër është e mbuluar me gurë ose akull (borë).
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Çka është bazeni i rërës?|Çka është bazeni i rërës?]]
{{dygishta}} ''' Do të thotë nuk janë gjitha shkretëtirat të nxehta?'''
;# [[Tokajon/Ara e male/1#Ku ndodhet "çereku i thatë"?|Ku ndodhet "çereku i thatë"?]]
{{dygishta}} Ashtu është, edhe pse shumica e tyre shtrihen në zona të nxehta, ka përjashtime. Kështu për shembull në Azin qendrore shkretëtira e quajtur Gobi, në verë është e nxehtë, në dimër e ftoftë-akull. Në anën tjetër Antaktiku është tokë e shkretë, shkretëtirë e akullt.
;# [[Tokajon/Ara e male/2#Cila është shkretëtira më e madhe?|Cila është shkretëtira më e madhe?]]
{{dygishta}} ''' Çka është ''Oaza''? '''
|}
{{dygishta}} Oaza! Ajo është një tollë gjelbërimi. Në këtë toll ka burime apo gropa të mbushura me ujë, të cilat e bëjnë të mundshëm ekzistimin e ''qarkut të jetës''. Uji vije nga thellësirat, nën gurët e shkretëtirës. Nga njëher del nga kjo thellësi, nga njëherë ja ndimon njeriu, por sidoqë të jetë, ai ujë e bënë të mundshëm mbjellen e disa palmave dhe perimeve. Nga disa oaza është arritur të ndërtohen qytete të mirëfillta.
<center> '''Pjesa: [[/1|I-rë]] &middot; [[/2|II-të]] &middot; [[/3|III-të]] &middot; [[/4|IV-të]] &middot; [[/5|V-të]] &middot; [[/6|VI-të]]''' </center> <hr>
{{dygishta}} ''' Cili kontinent ka më shumë tokë të shkretë?'''
{{dygishta}} Më së shumti shkretëtira ka Azia - kontineti më i madhë. Asaj i takojnë : shkretëtira arabe (e treta në planet), shkretëtirat në Kinë, Gobi dhe Takliman, shretëtira Karakum në Turkmenistan, si dhe shkretëtira Tar në Indi e Paksistan.
{{dygishta}} ''' Po shkretëtira në Australi?'''
{{dygishta}} Shkretëtira e Australisë është e dyta për nga sipërfaqja, pas Saharës. Në të vërtet kjo shkretëtirë përbëhet prej disa copa toke të shkretë që kur e mbledhim sipërfaqen e tyre na japin 1,5 milion kilometra katrorë shkretëtirë.
{{dygishta}} ''' Si është puna me Saharën, është nën kontroll zgjerimi? '''
{{dygishta}} Në fillim të viteve tetëdhjeta ajo zgjerohej me të madhe në drejtim të jugut. Sipas të dhënave më të reja, (të nxierrura nga fotosateliti), duket që depërtimi në jugë është ndaluar dhe ka ardhur deri tek gjendja e mëparshme. Kështu më 1987 ajo arrinte kilometrin e pesdhjetë e katërt në jugë, ndërsa më 1988 ishte kthyer në kilometrin 96 të veriut.
{{dygishta}} ''' Pse mashtronë shkretëtira? '''
{{dygishta}} Udhëtari pa përvojë, në shkretëtirë, në rrethana të caktuara shehë gjëra të çuditshme. Udhëtari i etur shehë burimin e ujit - në mes të shkretëtirës. E pa besueshme por e vërtet. Këtë dukuri të "pasqyrimit të ajërit" disa e quajnë Fata Morgana. Ajëri mbi sipërfaqe mund të jetë shumë i nxehtë e shumë i rrallë. Kjo shkakton reflektimin interesant të dritës: rrezet e dritës nuk ndjekin trajektoren e drejtë por thehen, "Uji" që shehë udhëtari, është pasqyrim i qiellit që ajëri i nxehtë në tokë ja paraqet syve të udhëtarit.
 
[[Tokajon/Ara e male/1|A ka pasë akull në Sahar? ]]
<font face="Peinaud" size="4" color="blue">
<div class="NavFrame">
Line 42 ⟶ 33:
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:5px 5px 0 5px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
<center>
[[Tokajon/Planeti|Planeti]] | [[Tokajon/Gur e pluhur|Gur e pluhur]] | [[Tokajon/Frym e ajër|Frym e ajër]] | [[Tokajon/Ujë e lumë|Ujë e lumë]] | [[Tokajon/Ara e male|Arë e mal]] | [[Tokajon/Jetë e gjallesë|Jetë e gjallesë]] | [[Tokajon/Njeri e kufi|Njeri e kufi]] | <br> [[Tokajon/e mira, e bukura e dheut|e mira, e bukura e dheut]] | [[Tokajon/e prishta e dheut|e prishta e dheut]]<hr> [[Tokajon/Fjalorthi|Ekspert gjeografi]]
</center>
</div>
Line 48 ⟶ 39:
</div></div>
</font>
 
<noinclude> [[Category:Tokajon]]</noinclude>