Tokajon/Planeti/1: Dallime mes rishikimesh
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Rreshti 48:
{{dygishta}} Toka jonë është 4,6 miliard vjeçare, mirëpo masë të ngurosur nga kjo kohë ende nuk kemi mundur të gjejmë. Bjeshkët e para janë zhdukur plotësisht nga erosioni.
<div style="border:1px solid #8898bf; border-top:0px solid white; padding:0px 0px 0 0px; margin-bottom:1em; text-align:left;">
: '''Çka është gjeografia ?'''
</div>
{{dygishta}}Gjeografia është një kënd i gjuhës ku gjërat dhe ndodhitë që kanë të bëjnë me vetit e tokës emërtohen e klasifikohen sipas një logjike të caktuar. Me një fjalë gjeografia është një shkencë që merret me vetit e tokës. Gjeografët studiojnë hapsirën e tokës dhe lidhjet e saj me njeriun, kafshët dhe bimët. Kërkohen njohuri për lumenjë e shketrira, për ndërtimin e qyteteve e ndryshimet e sipërfaqes së tokës nga dora e njeriut e nga vetë natyra. Lëmi të posaqme të saj
janë vegjetacioni (përhapja e bimëve) apo hartimi i oqeanëve, shkenca mbi detin dhe sipërfaqen nën det.
{{dygishta}} Si punojnë gjeografët?
{{dygishta}} Ata udhëtojnë shumë nëpër botë, bëjnë këkime për format mbi sipërfaq, pyesin njerzit për mënyrat e jetesës së tyre, dhe shënimet e mbledhura i hartojnë në letër. Gjeografët gjatë punës së tyre shfrytëzojnë edhe mjete teknike si për shembull fotografi të bëra nga fluturimi e sipër, satelitët apo radarët e ndryshë. Me këto mjete ata bëjnë matjete e tyre të cilat na paraqesin neve në harta dhe hartime të tyre mbi tokën. Po ashtu gjeografët vien në pyetje në zgjerimin e qyteteve. Me ndihmen e hartave të tyre inxhinierët marrin vendime të rëndësishme.
{{dygishta}} Kush ishte i pari gjeograf?
{{dygishta}} Kush ishte i pari gjeograf? Po kur e marrim se gjeografia është një shkencë, pra ka një logjikë të caktuar, atëherë gjeografët e parë duket të vijnë nga Greqia antike. Këta që para 2500 vitete filluan të punonin në këtë drejtim. Fjala gjeografi vije nga greqishtja e lashtë dhe d.m.th "hartimi i tokës". Grekët e lashtë gjatë udhëtimeve të tyre shkruanin hartime në të cilat bënin përshkrimin e vendeve që i vizitonin dhe përshkrimin e njerzve që jetonin në ato vende.
{{dygishta}} Kush ishte gjeografi më i madh në antikë?
{{dygishta}} Me kalimin e kohës përshkrimet e bëra në hartime filluan të njehësohen. Kështu hartimet tani i bënin më shumë gjeografët. Ndër këta gjeografë, në kohën antike, më i njohuri ishte gjeografi Ptolimeu i Aleksandrisë. Hartat e botës që i kishte përpiluar Ptolimeu dy shekuj para erës sonë, janë përdorur për disa shekuj pas vdekjes së tij. Sido që të jetë kënë, këto harta nuk kanë qenë të sakta por logjiken e sotit.
{{dygishta}} Kur e kanë matë tokën?
{{dygishta}} Kurr, po, kanë paraqitur parallogari. Kështu diku 200 vite para erës sonë, i dituri i greqisë së lashtë Eratosteni e parallogariti se sa largë është rrethë e rrotull tokës. Ai llogarin e bëri duke u bazuar që rrezet e dielli binin nën kënde të ndryshme në vende të ndryshme distancen e të cilave e dinte. Nga ky dallim i këndeve me ndihmen e metodave gjeometrike ai nxorri se largësia duhej të ishte 252 000 stadiume (diku 46 000 kilometra). Sipas parallogarive që kemi sot kjo largësi është 40 075 kilometra.
{{dygishta}} Kur janë dalë hartat e para të vendeve?
{{dygishta}} Copa në të cilat njerzit kanë vizatuar vendbanimet e tyre duket që i kanë bërë që para 5000 viteve. Në rërë me siguri edhe më parë. Në një pllakë lloçi babilonase, e vjetër diku 2500, e gjetur në Irakun e sotëshëm, është e vizatuar një lumë me male ëranashë tij. Po në atë kohë, edhe egjiptjanët përpilonin harta. Nili vërshonte sipërfaqet e arave e ndryshonte atë, përkëtë egjiptanët ishin të detyruar të përpilonin harta.
<font face="Peinaud" size="4" color="blue">
<div class="NavFrame">
| |||