Tokajon/Planeti: Dallime mes rishikimesh

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Rreshti 111:
 
{{dygishta}} '''A ka toka magnet?'''
{{dygishta}} Me siguri po, të shpërdarë vende vende. Në qendër të tokës është shumë nxehtë. Në bërthamën e tokës edhe magneti e edhe metalet tjera që kanë vetit tërheqëse si magneti shkrihen dhe e humbin atë veti. Kjo do të thotë se ajo në qendër nuk ka magnet si e njohim ne.
 
''Fusha magnetike e tokës depërtonë disa mija kilometra në gjithësi. Edhe kjo fushë ka po si mageti polin veriorë dhe polin jugorë.''
 
{{dygishta}} '''Fushë magnetike pa magnet!'''
{{dygishta}} Kjo nuk do të thotë se ajo në qendër ka një magnet gjigant. Planeti ynë sjellet si një dinamo. Gjatë lëvizjeve në brendin e saj krijohen rrymime të elektroneve pra rryma elektrke e cila krijon një fushë magetike me polin verior dhe polin jugorë - ngjajshëm me magnetin që e njohim ne. Këtë fushë magnetik gjeografët e masin në periudha të rregullta kohore (çdo 5-10 vite).
 
{{dygishta}} '''Çfar hapësire mbulon kjo fushë?'''
{{dygishta}} Po e mbulonë tokën dhe e tejkalon atë, duke depërtuar në brendi të gjithësis diku rreth 60 000 kilometra. Po si planety ynë, edhe trupat tjerë qiellorë si yjet e planetet tjera kanë fushat e tyre magnetike.
 
{{dygishta}} '''Ku gjendet ujëdhesa e magnetit?'''
{{dygishta}} Para bregdetit të njësis shtetrore australiane ''Queensland'' (lexo: Kuinslend). Zbuluesi i saj ''James Cook'' (lexo: Xhems Kuk) e pagëzojë me këtë emër në vitin 1770. Ai kishte vendosur për këtë pasi që kishte menduar gabimisht se xehet e hekurit shkaktonin shmangjen në mes vijës detare në hartë dhe busullës së anijes.
 
{{dygishta}} '''Ku ndodhet poli magnetik?'''
{{dygishta}} Si pasojë e ndryshimeve në fushen magnetike të tokës edhe vendi i polit magnetik ndryshon. Në kohën tonë, polet magnetike gjenden afër poleve gjeografike të tokës. Poli magnetik veriorë ndodhet në pjesen veriore të Kanadës ndërsa ai jugorë ndodhet në kontinetin antaktikë. Kjo nuk ishte gjithnjë kështu. Bie fjala, para 450 milion viteve, poli magnetik jugor ndodhej, krejt diku tjetë - në shkretirën e sotit që ne e quajmë Sahara.
 
{{dygishta}} '''Mund të i ndërrojnë polet vendet ndërmjet veti?'''
{{dygishta}} Polet e shufrës së magnetit mbesin gjithënjë në kahë të njëjtë. Kjo nuk vlenë për polet magnetike të tokës. Për dallim, polet magnetike të tokës i ndërrojnë vendet ndërmjet veti çdo 200 000 deri 300 000 vite. Mendohet se shkaktare e këtij ndërrimi janë lëvizjet e brendëshme dhe atë të rrotulimeve të ngadalshme të bërthamës dhe rrotullimeve më të shpejta të mantelit të tokës.
 
{{dygishta}} '''D.m.th dielli po e ngrejka tokën si me magnet!'''
{{dygishta}} Kështu mendonte edhe një mjekë i mbretëreshës së Britanisë së Madhe. Mjeku i quajtur ''William Gilbert (1540-1603)'' (lexo: Viliam Gilbert) që i shërbente mbretëreshës Elizabetes së parë, ishte shumë i interesuar për fushën magnetike. Kështu ai erdhë në përfundim se toka është një magnet i madh (çka edhe është e vërtet) dhe lëvizte për rreth diellit nga forcat e fushës magnetike të diellit (çka nuk është e vërtet).
<font face="Peinaud" size="4" color="blue">
<div class="NavFrame">