Konventa mbi të drejtat e fëmijës (CRC)/7

SHËNDETI BAZË DHE MIRËQENIA
(Neni 6 paragrafi 2, neni 23, 24, 26, 18 paragrafi 3 dhe neni 27 paragrafet 1 -3)

faqe
- 7 -

A. Mbijetesa dhe zhvillimi (neni 6, parag 2)

305. Duke qene nje nga objektivat sociale, te parashikuar nga Kushtetuta, shteti i kushton nje rendesi te vecante mbijeteses dhe zhvillimit te femijes. Kushtetuta e Republikes se Shqiperise parashikon nje mbrojtje te vecante te femijeve dhe te rinjve nga shteti.

1. Femijet, te rinjte, grate shtatzena dhe nenat e reja kane te drejten e nje mbrojtje te vecante nga shteti.

2. Femijet e lindur jashte martese kane te drejta te barabarta me te lindurit nga martesa.

3. Cdo femije ka te drejte te jete i mbrojtur nga dhuna, keqtrajtimi, shfrytezimi dhe perdorimi per pune, e vecanerisht nen moshen minimale per punen e femijeve, qe mund te demtoje shendetin, moralin ose te rrezikoje jeten a zhvillimin e tij normal. (neni 54).

B. Fëmijët e paaftë (neni 23)

306. Femijet me paaftesi mendore e fizike ne Shqiperi deri ne vitet 90-te trajtoheshin nga Ministria e Shendetsise dhe per pasoje kujd esin kryesor, institucionet perkatese, e perqendronin ne shendetin e femijeve. Duke patur parasysh kushtet e reja ne te cilat hyri Shqiperia mbas viteve 90-te, lindi domosdoshmeria e ndryshimit te trajtimit te kesaj kategorie femijesh dhe theksi u vu kryesisht ne integrimin e tyre ne shoqerine shqiptare.

307. E drejta shqiptare merr ne konsiderate objektivat e Konventes per kete kategori femijesh. Kushtetuta e Republikes se Shqiperise, kur trajton objektivat sociale, parashikon pergjegjesine dhe synimin e shtetit qe brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve qe disponon te kujdeset per riaftesimin shendetsor, edukimin e specializuar dhe integrimin ne shoqeri te te paafteve, si dhe permiresimin ne vazhdimesi te kushteve te tyre te jeteses.

308. Sipas Kushtetutes, permbushja e objektivave sociale nuk mund te kerkohet drejtperdrejte ne gjykate. Kushtet dhe masa e realizimit te ketyre objektivave percaktohen me ligje te veçanta.

309. Ligji nr. 8092, date 21.03.1996 “Per shendetin mendor”, parashikon politikat parandaluese per mbrojtjen e shendetit mendor si dhe institucionet qe i realizojne ato. Keto institucione ndahen ne institucione per personat me prapambetje mendore, te cilet merren me rehabilitimin, edukimin dhe kujdesin per kete kategori personash ku hyjne dhe femijet ne institucionet psikiatrike dhe rehabilituese, si spitalet dhe shtepite e kurimit (neni 4). Femijet me zhvillim mendor te vonuar dhe ata me çrregullime mendore trajtohen falas ne institucionet publike te kurimit, rehabilitimit arsimimit dhe edukimit. Kur femijet trajtohen ne institucione private, shteti mbulon pjesen e shpenzimeve te barabarte me koston e trajtimit ne institucionet publike (neni 6).

310. Ministria e Shendetesise dhe Ministria e Punes dhe Çeshtjeve Sociale percaktojne parimet baze te politikes rehabilituese dhe edukative per femijet me shkalle te ndryshme dhe prapambetje mendore. Ne baze te Ligjit “Per shendetin mendor”, ne keto institucione, Ministria e Punes dhe Çeshtjeve Sociale duhet te caktoje punonjes sociale te cilet mbikqyrin trajtimin e pacientit nga pikpamja sociale dhe e mbrojtjes se tyre.

311. Duke vleresuar rolin e rendesishem te shoqatave, fondacioneve dhe ne pergjithesi te organizmave joqeveritare, ne pjesen hyrese te ligjit, ato jane konsideruar si partnere dhe ndihmes ne mbrojtjen e shendetit mendor. Nje kujdes te veçante ligji i kushton veçanerisht te semureve me çrregullime mendore duke i perfshire ne veprimtari dhe pune te ndryshme duke lehtesuar riintegrimin e tyre ne jeten shoqerore.

312. Ligji i ri i siperpermendur, ne permbajtje te tij eshte bashkekohor dhe ai i fut femijet ne kuadrin e trajtimit te gjithe personave qe futen ne keto kategori, dhe vetem ne dispozita te vecanta parashikon ne menyre te shprehur kategorine e femijeve. Ne dispozitat qe parashikojne lidhjet e personit me familjen, vendosjen e kujdestarit nga gjykata me kerkese te komisionit psikiatriko - ligjor dhe menyren e trajtimit te tyre, nuk behet diferencim per femijen. Por, ne nje dispozite percaktohet se parashikimet e ketij ligji per kete pjese jane te vlefshme edhe per kujdestarin ligjor te te miturit. Kodi i Familjes, per kete kategori personash qe kane nevoje per kujdestar pasi nuk jane te zote te veprojne parashikon procedure tjeter, duke ia dhene kompetencen e caktimit te kujdestarit Keshillit te Kujdestarise, (neni 110). Projekti i Kodit te Familjes e ka unifikuar duke ia lene gjykates te drejten e caktimit te kujdestarit edhe per kete kategori femijesh, sikurse dhe Kodi i Procedures Civile.

313. Fëmijët e paaftë dhe me zhvillim të vonuar janë një pjesë e komunitetit të gjerë të personave të paaftë në vendin tonë. Për trajtimin e fëmijëve me prapambetje zhvillimi dhe të paaftë ofrohen shërbime institucionale në qendra trajtimi dhe rehabilitimi si: Qendra rezidenciale të zhvillimit në disa qytete dhe Qendra Ditore të zhvillimit në Shkodër dhe në Lezhë.

314. Në këto institucione trajtohen rreth 250 fëmijë të cilët marrin shërbime sociale dhe shëndetësore. Kapaciteti i këtyre institucioneve është i kufizuar në raport me kërkesat e nevojat për këto shërbime. Për plotësimin e nevojave në këtë sektor një rol dhe kontribut të rëndësishëm luajnë fondacionet dhe organizatat joqeveritare, të cilat sigurojnë një gamë të gjerë shërbimesh duke sjellë ndryshime cilësore jo vetëm në konceptimin por edhe strukturën e shërbimeve të ofruara.

315. Sipas ligjit nr. 8092, datë 1.03.1996 "Për shëndetin mendor", në personat me çrregullime mendore, ku përfshihen dhe fëmijët, bëjnë pjesë: personat me probleme të funksionimit mendor, personat me p rapambetje mendore, personat që paraqesin çrregullime mendore psikosociale. Personat me zhvillim mendor të vonuar dhe ata me çrregullime mendore, trajtohen falas në institucionet publike të kurimit, të rehabilitimit, të arsimimit dhe edukimit. Kur personat janë nën 18 vjeç dhe trajtohen në institucione private, shteti mbulon pjesën e shpenzimeve në masë të barabartë me koston e trajtimit të tyre në institucionet publike. Pra ligji u jep fëmijëve një përkrahje të veçantë duke u siguruar atyre një pjesë të financimit për ta, në rastet e vendosjes së tyre në institucionet private të përkujdesit social.

316. Legjislacioni shqiptar per kategori te caktuar te femijeve me paaftesi ka parashikuar kritere te vecanta.

317. Ligji nr. 8098, date 28.03.1996 “Per statusin e te verberve”, percakton pergjegjesite e shtetit dhe te shoqerise per kete kategori personash ku futen dhe femijet. Sipas ligjit, shteti dhe shoqeria marrin ne mbrojtje personat e verber dhe krijojne te gjitha kushtet per integrimin ne jeten normale nepermjet punesimit te tyre duke percaktuar profesionet qe i pershtaten gjendjes se tyre fizike, sigurimin e kushteve optimale te jetes, dhenien e fondeve per depistimin dhe ridiagnostikimin ne klinikat brenda dhe jashte vendit etj (neni 2).

318. Gjithashtu ligji sanksionon detyrimin e shtetit per te mbrojtur te verberit nga te gjitha llojet e shfrytezimit, diskriminimit, abuzimit, fyerjes dhe talljes.

319. Per te nxitur punesimin e kesaj kategorie personash, punedhenesi perfiton ulje te tatimit mbi fitimin te barabarte me perqindjen e fuqise punetore te verber (neni 6).

320. Ligji parashikon dhe mundesine e arsimimit falas te te verberve ne sistemin shteteror, por njekohesisht dhe integrimin e tyre ne arsimin e zakonshem te mesem ose te larte, shpenzimet e te cilit perballohen nga shteti. Shkolla e specializuar 8-vjeçare per te verberit ka funksionuar shume kohe para ketij Ligji, por ligji i fundit i siguron kesaj kategorie femijesh nje mbrojtje me te madhe si ne aspektin moral dhe ne ate financiar. Sigurimi shendetesor i femijes se verber behet nge shteti si dhe pagesa per mjekimin dhe medikamentet e nevojshme. Nje rol te rendesishem ne mbrojtje te te drejtave te te verberve luan dhe Shoqata e te Verberve te Shqiperise, e cila jep mendime si per hartimin dhe ndryshimin e legjislacionit te lidhur me kete fushe dhe per menyren e zgjidhjes se problemeve te tyre.

321. Ne ligjin nr. 7889, date 14.12.1994 “Per statusin e invalidit”, jane perfshire kategorite e personave qe kane shkalle te ndryshme te paaftesise fizike, dhe te drejtat qe kane ata sidomos ne aspektin ekonomik, si sigurimi i nivelit ekonomik te nevojshem per te jetuar ne menyre dinjitoze, pune te pershtatshme, lehtesim nga pagimi i taksave, mundesi per kurim, arsimim dhe veprimtari çlodhese dhe argetuese.

322. Po t’i referohemi realitetit, ai eshte me pak favorizues nga parashikimet ligjore qe jane ne pjesen me te madhe te tyre favorizuese dhe ne nivelin e duhur per kushtet e Shqiperise, per kete kategori personash.

323. Persa i perket arsimimit te femijve me paaftesi mendore e fizike, ne ligjin nr. 7952, date 21.06.1995 “Per sistemin arsimor parauniversitar” eshte parashikuar nje kapitull per arsimin special publik, i cili trajtohet si pjese perberese e sistemit arsimor publik ne Republiken e Shqiperise. Sipas ligjit arsimi special publik synon te siguroje zhvillimin sa me te plote te mundesive te femijeve qe paraqesin paaftesi fizike, mendore ose emocionale, ne perputhje me nevojat e tyre dhe kerkesat per nje jete sa me dinjitoze. (neni 39). N.q.s eshte ne interes te femijes dhe me pelqimin e prinderve, arsimimi i ketyre femijeve kryhet falas ne institucionet arsimore publike. Ne kete rast shteti merr masa per sigurimin gradual te kushteve te nevojshme per realizimin e integrimit te tyre. Per femijet, kerkesat e te cileve nuk mund te plotesohen brenda sistemit shkollor te zakonshem, ngrihen klasa dhe institucione te posaçme, ku trajtimi i specializuar behet falas. (neni 40). Programet mesimore per femijet e paafte hartohen deri ne mbarim te arsimit te detyrueshem shkollor.

324. Megjithese ligji parashikon hapjen e degeve dhe kurseve per kualifikimin e kuadrove te arsimit special, kjo fushe le per te deshiruar, sidomos per trajtimin e femijve me paaftesi qe ndjekin sistemin e zakonshem arsimor. Per kete qellim jane bere perpjekje te vazhdueshme npr. seminareve dhe kurseve te kualifikimit edhe me ndihmen e OJQ-ve qe veprojne ne kete fushe, per ngritjen e kualifikimit te kuadrove.

325. Pervec percaktimit te statusit te invalidit ne pergjithesi, me ligjin nr 8626, date 22.06.2000, Kuvendi miratoi statusin e invalidit paraplegjik dhe tetraplegjik. Nga ky ligj perfitojne te gjithe invalidet paraplegjike dhe tetraplegjike, pavaresisht nga mosha, koha, vendndodhja e aksidentit dhe casti i sigurimit. Pra , ligji parashikon edhe trajtimin e femijeve te mitur, pavaresisht se nuk shprehet ne menyre te vecante per ta.

326. Gjithashtu, ligji percakton detyrimin e shtetit per t’u krijuar kushte te semureve paraplegjike dhe tetraplegjike, me qellim qe ata te marrin pjese ne jeten shoqerore njelloj si te tjeret, duke iu siguruar nje nivel ekonomik te nevojshem per te jetuar ne menyre dinjitoze, kushte banimi, jetese e pune te pershtatshme, si dhe u krijon mundesi normale per kurim, arsimim, veprimtari clodhese, ar getuese dhe sportive.

327. Personat juridike, shteterore ose private qe punesojne te semure paraplegjike dhe tetraplegjike, pervec kritereve te percaktuara ne ligjin nr. 7955, date 20.09.1995 “Per nxitjen e punesimit”, perfitojne per cdo vit kalendarik ulje tatimi mbi fitimin, te barabarte ne perqindjen e fuqise punetore te invalideve paraplegjike dhe tetraplegjike.

328. Ligji percakton detyrimin e shtetit per te marre masa per ngritjen e shkollave dhe te institucioneve per arsimimin, edukimin dhe rehabilitimin e invalideve paraplegjike dhe tetraplegjike. Gjithashtu, shteti e perjashton kete kategori personash nga pagesat per sigurimin shendetesor dhe u jep atyre te drejten e perfitimit falas te barnave per semundjen, pasoje e invaliditetit. Ligji gjithashtu parashikon edhe lehtesira te tjera per invalidet.

329. Ligji nr.7995, date 20.09.1995 “Per nxitjen e punesimit” ka parashikuar punesimin e personave me aftesi te kufizuar, kategori ku futen dhe femijet, per te cilet edhe ne kete ligj nuk ka kritere te veçanta, por zbatohen dispozitat e parashikuara edhe per personat e moshave te tjera me aftesi te kufizuar. Ligji parashikon politikat shteterore te punesimit, nje nga synimet e te cilave eshte dhe riaftesimi profesional dhe zhvillimi i formave te tjera te mbeshtetjes per punesimin e personave me aftesi te kufizuar.

330. Gjithashtu, sipas ligjit, shteti merr te gjitha masat e nevojshme, te mundshme e praktike, per te krijuar dhe zhvilluar brenda kuadrit te zyrave te punesimit sherbimet e specializuara te formimit profesional per personat me aftesi te kufizuar, qe kerkojne ndihme ne zgjedhjen dhe nderrimin e punes (neni 14).

331. Ligji per punesimin detyron punedhenesit qe ne 25 te punesuar njeri te jete me aftesi te kufizuar. Per te inkurajuar punedhenesin zyrat e punesimit kane te drejte te subvencionojne punedhenesin per te pajisur siç duhet vendin e punes te personit me aftesi te kufizuar. Te njejtat dispozita vlejne edhe per femijet invalide.

C. Shëndeti dhe shërbimet shëndetësore (neni 24)

332. Kushtetuta ne nenin 55 sanksionon te drejten e shtetasve te gëzojnë në mënyrë të barabartë kujdesin shëndetësor shteteror. Sherbimi shendetesor ne Shqiperi rregullohet me ligjin nr. 3766, date 17.12.1963 “Per kujdesin shendetësor” me ndryshimet qe ka pesuar me vone me ligjin nr. 7718, date 03.06.1993 dhe Ligjin Nr. 7738, date 21.07.1993.

333. Ligji parashikon organizimin e sherbimit shendetësor ne institucione te ndryshme shteterore dhe private. Sipas ligjit kujdesi shendetsor shteteror sigurohet nepermjet edukimit shendetesor, kontrollit dhe masave profilaktike te pergjithshme, te veçanta dhe institucioneve perkatese, diagnostikimit, mjekimit dhe rehabilitimit te te semurit, etj.

334. Ligji nr 8167, date 21.11.1996 “Per sherbimin shendetesor stomatolog jik” me ndryshimet perkatese, parashikon realizimin e sherbimit shendetesor stomatologjik, profilaktik dhe mjekues me shpenzimet e buxhetit te shtetit. Sherbimet shendetsore stomatologjike jane ngritur prane institucioneve shkollore me pajisje te siguruara nga Ministria e Shendetesise.

335. Kujdesi shëndetësor tregohet që para lindjes së fëmijës, me lindjen e tij dhe në vazhdimësi. Kjo eshtë e lidhur me kujdesin që tregohet për nënën. Konkretisht Kodi i Punës parashikon dhënien e lejes së paralindjes dhe paslindjes (neni 104 Kodi i Punës) dhe VKM nr. 397 datë 20.05.1996 "Për mbrojtjen e veçantë të grave shtatzëna dhe të amësisë". Për fëmijët deri në 1 vjeç shteti siguron dhënien e ilaceve falas. Vaksinimi i fëmijëve nga 0-15 vjec është i detyrueshëm për mbrojtjen nga sëmundjet ngjitëse (Ligji 7761 datë 19.10.1993 "Për parandalimin dhe luftimin e sëmundjeve ngjitëse"). Vaksinimi eshte falas.

336. Ligji nr. 8876 datë 4.4.2002 "Për shëndetin riprodhues" Neni 3 pika c, parashikon dhënien e shërbimeve për edukimin e fëmijëve, adoleshentët etj. Neni 7 i po këtij ligji parashikon mëmësi të sigurt që është e drejta e cdo gruaje të marrë kujdesin që i nevojitet për të patur një shëndet të mirë nga shtatzania dhe deri në lindjen e fëmijës.

337. Në po këtë ligj (kreu VI neni 37) theksohet se gjatë përdorimit të teknologjive riprodhuese të asistuara, nuk lejohet zgjedhja e seksit të ardhshem të fëmijës. Kjo ka lidhje edhe njëhere me parimin e mosdiskriminimit në bazë seksi.

338. Vdekshmëria foshnjore 0-12 muaj dhe ajo fëminore 0-5 vjeç, ka pësuar një ulje të vazhdueshme për këto dhjetë vitet e fundit. Aktualisht ajo është ulur 1/2 e nivelit të viteve 80-90. Por përsëri kjo vdekshmëri vazhdon të mbetet ndër më të lartat në Europë. Sëmundjet e rrugëve të frymëmarrjes, sëmundjet e të porsalindurit dhe sëmundjet diarreike janë shkaqet kryesore të kësaj vdekshmërie. Kequshqyerja dhe deficiti në disa vitamina dhe mikronutriente si vitamina A, D, jodi, hekuri, mbetet ende një problem madhor. Kështu rreth 25% e fëmijëve të moshës 0-3 vjeç në nivel kombëtar, vuajnë nga forma e mesme dhe e lehtë e kequshqyerjes, ndërsa 10% janë me formë të rëndë kequshqyerje. Kjo shifër është dy herë më e lartë në zonat verilindore të vendit.

339. Pamjaftueshmëria jodike e formës së rëndë është vërejtur në 63% të fëmijëve të grupmoshës 10-12 vjec.

340. Ne qytete ka njesi konsultore per gruan qe funksionojne me vete, por qe jane ne vartesi te qendrave shendetesore ose poliklinikave. E njejta gje funksionon edhe per konsultorin e femijes. Numri i konsultoreve ne qytete eshte 92 konsultore per grate dhe 157 per femijet.

341. Ne fshat konsultoret e nenes dhe femijes jane sherbime te perfshira ne qendrat shendetesore te komunave dhe, ose ne ambulancat e fshatrave. Numri i ambulancave (pra dhe i konsultoreve) ne fshatra eshte 1 300 dhe 530 konsultore ne qendrat shendetesore te komunave. Pra pervec ambulancave qe ofrojne kete sherbim, ekzistojne edhe qendra te shkeputura vetem per sherbimin e gruas dhe femijes. Te gjitha spitalet ofrojne sherbimet pediatrike dhe obstetrikegjinekologjike.

342. Numri i pergjithshem i mjekeve obstetrik gjinekologe eshte 194, i mjekeve pediater 214 dhe i pediaterve neonate 45. Raporti ndermjet obsteter-gjinekologeve dhe grave eshte 1 obsteter per 412 gra. Raporti ndermjet pediaterve dhe femijeve eshte 1 pediater per 349 femije.

343. Nje rendesi te madhe ne fushen e kujdesit shendetesor ka dhe ligji nr 7761, date 19.10.1993 “Per parandalimin dhe luftimin e semundjeve ngjitese”. Sipas ligjit, ne raste te dyshimit te semundjeve ngjitese ne institucionet shkollore dhe parashkollore, mjeku i institucionit eshte i detyruar te njoftoje organet perkatese dhe te kujdeset qe semundjet te mos prekin femijet e tjere si dhe femijet e semure te marrin kujdesin e duhur shendetesor.

344. Per shmangien e ketyre semundjeve, behet vaksinimi i detyrueshem, qe sipas ligjit, perfshin moshat nga 0 -15 vjeç. Per çdo femije qe hyn per here te pare ne shkolle, detyrohet pajisja e tij nga institucionet shendetesore me nje dokument qe provon vaksinimin e tyre sipas kalendarit.

345. Persa i perket te ushqyerit me gji, Kuvendi i Republikes se Shqiperise ka miratuar ligjin nr 8528, date 23.09.1999 “Per nxitjen dhe mbrojtjen e te ushqyerit me gji”. Ky ligj ka per qellim te nxise dhe te mbroje te ushqyerit me gji, si dhe te rregulloje tregtimin e zevendesuesve te qumeshtit te gjirit per te ushqyerit e shendetshem te femijeve. Ligji detyron prodhuesit, qe etiketa e prodhimit te permbaje formulimin se “ushqimi i gjirit eshte ushqimi ideal per rritjen e shendetshme dhe per zhvillimin e femijes”. Gjithashtu, ligji detyron qendrat shendetesore, vendore dhe kombetare, te nxisin, te mbeshtesin dhe te mbrojne te ushqyerit me gji dhe te bejne publike mangesite e medha qe krijon te ushqyerit alternativ.

346. Sherbimet ne fushen e planifikimit familjar jane ngritur prane materniteteve sidomos ne Tirane, por roli qe luajne ato eshte ende larg nivelit te duhur sidomos per zonat e fshatrave ku ky sherbim pothuajse nuk njihet. Vitet e fundit kene filluar te funksionojne dhe organizma jo-qeveritare ne formen e shoqatave ose fondacioneve ne fushen e planifikimit familjar, por qe jane ende te pakta ne numer.

347. Persa i perket kujdesit ndaj grave para dhe pas lindjes, ne Kodin e Punes jane parashikuar dispozita te veçanta per mbrojtjen e tyre. Sipas Kodit te Punes, ndalohet puna per grate shtatzena gjate 35 diteve qe paraprijne daten e parashikuar per lindje, 60 dite pas femijes se pare dhe 42 dite pas lindjes. (neni 104). Te ardhurat qe perfitojne ne rast lindje jane percaktuar ne “Ligjin mbi Sigurimet Shoqerore”, sipas te cilit Kodi i Punes i njeh te drejten e lejes se parashikuar nga Ligji mbi Sigurimet Shoqerore edhe ne rast se gruaja bireson nje femije te porsalindur.

348. Ne projekligjin “Per shendetin riprodhues”, ne pjesen “kujdesi per shendetin riprodhues”, perfshihen dhe:

sherbimet e planifikimit familjar;

kujdesi per gruan para, gjate dhe pas lindjes;

kujdesi per femijen 0-6 vjec;

informimi, edukimi dhe keshillimi per shendetin riprodhues.

349. Gjithashtu, projektligji percakton dhe nje sere te drejtash, lidhur me nenen dhe femijen, si e drejta per edukim ne fushen e te drejtave riprodhuese, e drejta per kujdes mjekesor dhe per sherbimet e nevojshme mjekesore, etj. Eshte menduar qe ne pjese te vecanta te tij projektligji te jete me shume deklarativ i cili nuk percakton se si funksionojne sherbimet e planifikimit familjar, si realizohet kujdesi per gruan, per femijen, etj. Te gjitha keto probleme dhe probleme te tjera te mundshme te cilat mund te verehen gjate dhe pas hyrjes se tij ne fuqi, sipas projektit, do te rregullohen me akte nenligjore te nxjerra nga Ministri i Shendetesise.

350. Ministria e Shendetesise ne bashkepunim me UNICEF ka ndermarre keto programe Kombetare:

Nxitja e ushqyerjes me gji;

Spitalet mig te femijeve;

Administrimi i integruar i semundshmerise pediatrike MISP;

Programi kombetar per vaksinimin;

Programi kombetar per sistemin e alertit.

Ministria e Shendetesise publikon keto botime periodike:

Revisten Shendeti Riprodhues

Revisten periodike ENTERNOUS

351. Më poshtë paraqiten disa të dhëna statistikore mbi shëndetin publik në Republikën e Shqipërisë. (Burimi INSTAT)

Treguesit e vaksinimit Vitet
Emërtimi	vitet
	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998
Femije te vaksinuar per tuberkulozin	94	80	81	82	87	97	94	94	87
Femije te vaksinuar per difterine	90	78	94	99	96.3	97	98	98.6	96
Femije te vaksinuar per tetanozin	90	78	94	99	96.3	97	98	98.6	96
Femije te vaksinuar per pertusin	90	78	94	99	96.3	97	98	98.6	96
Femije te vaksinuar per fruthin	85	80	87	76	81.2	91	92	95	90
Femije te vaksinuar per poliomelitin	80	82	97	97	97	98	99.6	99.9	97

Vdekja Foshnjore
VITET	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999
Numri i lindjeve	82125	77361	75425	67730	72179	72081	68358	61739	60139	57948
Numri I vdekjeve	2061	2547	2550	2401	2547	2162	1762	1387	1215	957
Vdekshmeria foshnjore (per1000 lindje)	28.3	32.9	32.8	35.4	28.3	30	25.8	22.5	20.5	18
Vdekjet Perinatale ne % ( per 1000 L.B)	12.5	14.1	11.5	11.2	14.6	13.4	14.4	15.2	14.3	13
Semundjet Respiratore	37.2	39.4	41.5	42.5	37.7	34.8	30.9	33.3	30.3	-
Semundjet gastrointestinale	9.1	10.5	9.4	11.1	13.1	7.7	8.1	9.3	8.8	-
Semundje te te porsalindurit	9.9	11	11.1	10.9	13.3	19.8	22.6	23.9	24.7	-
Semundje kongenitale	14.7	10	8.5	7.9	7.4	9.9	10.5	10.3	13.6	-
Semundje infektive	7.4	4.5	5.2	5.4	4.5	4.9	6	5.9	4.5	-
Pa diagnoze	6.6	9.2	5.3	7.3	8.7	8.5	9.5	7.9	8.5	-

STRUKTURA E VDEKSHMERISE FOSHNJORE
Emertimi	1994	1995	1996	1997	1998	1999
Lindje e gjalla	72179	72081	68358	61739	60139	57948
Vdekjet sipas gjinisë	2547	2162	1762	1387	1215	957
meshkuj	1390	1207	911	737	644	507
femra	1152	931	825	628	571	450
panjohur	5	24	26	22	…	…
Vdekjet sipas vendbanimit	2547	2162	1762	1387	1215	957
qytet	759	654	597	457	413	353
fshat	1788	1508	1165	930	802	604
Vdekjet për rreth lindjes	1040	966	984	937	851	733
para lindjes	369	268	343	383	328	296
gjate lindjes	161	121	128	90	70	46
pas lindjes	510	577	513	464	453	391

AKTIVITETI I KONSULTORIT TE FEMIJEVE
Emertimi	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999
Numri i konsultoreve te femijes	2890	2685	2480	2406	2268	2167	2167	2026	1661	1677
qytet	160	143	157	164	191	176	181	177	175	157
fshat	2730	2542	2323	2242	2077	1991	1986	1849	1486	1520
Nr I vizitave ne konsultor ( ne mije)	8167	5860	4249	4070	2272	2009	2363	1669	1374	1222
Nr i vizitave ne konsultor fshat ( ne mije)	5319	3500	2297	2210	1510	1303	1269	1077	791	826

TREGUES TE SHERBIMIT SPITALOR
Emertimi	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Spitale	51	51	51	51	51	51	51
shtreter gjithsej	9661	10371	10319	10133	9480	10237	10197
shtrime gjithsej	28199	288856	289268	255203	250043	265321	260770

AKTIVITETI I QENDRAVE SHENDETESORE, POLIKLINIKAVE & AMBULANCAVE
Emertimi	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Numri i institucioneve gjithsej	3302	3260	2967	3022	2733	2507	2437	2155	2253	2242	2241
Qendra shendetesore	1046	1061	916	770	702	622	637	602	637	567	611
Ambulanca	2196	2139	1995	2191	1973	1832	1747	1500	1563	1624	1579
Poliklinika	60	60	56	61	58	53	53	53	53	51	-

D. Sigurimi shoqëror, shërbimet dhe lehtësitë e kujdesit për fëmijën (neni 26 dhe 18, parag. 3)

352. Kushtetuta e Republikes se Shqiperise parashikon te drejten e kujtdo per sigurime shoqerore ne pleqeri ose kur eshte i paafte per pune, sipas nje sistemi te percaktuar me ligj. Kushtetuta parashikon, gjithashtu te drejten e ndihmes ne kushtet e parashikuara me ligj, per kedo qe mbetet pa pune, per shkaqe te pavarura nga vullneti i tij dhe qe nuk ka mjete te tjera jetese. Pra, Kushtetuta nuk i ka trajtuar ne menyre te vecante te drejtat e femijeve ne fushen e perkrahjes sociale dhe te sigurimeve shoqerore.

353. Ne ligjet per perkrahjen sociale dhe sigurimet shoqerore, sikurse ne Kushtetute, te drejtat e femijeve jane te trajtuara ne kuadrin e familjes dhe te kategorive te personave qe perfitojne prej tyre. Sistemi i ndihmes dhe i perkujdesjes shoqerore parashikohet ne ligjin nr. 7710, dt 18.05.1993 “Per Ndihmen dhe Perkujdesjen Shoqerore”, ndryshuar me ligjin nr. 7886, dt 8.12.1994 dhe ligjin nr. 8008, dt 05.10.1995 si edhe me aktet nenligjore te nxjerra ne zbatim te tij nga Keshilli i Ministrave dhe Ministria e Punes dhe e Çeshtjeve Sociale.

354. Ndihme ekonomike mund t’u jepet familjeve qe perkujdesen per nje ose me shume anetare te saj, duke perfshire dhe femijet, te cilet jane:

- te verber

- te paafte mendore;

- me paaftesi te rende zhvillimi;

- personi i paafte qe nuk mund te kujdeset per vetveten dhe per pasoje ka nevoje per ndihmen e nje personi tjeter, me kusht qe keta te paafte te mos kene te ardhura ose t’i kene ato te pamjaftueshme dhe te mos jene te vendosur ne ndonje institucion publik te perkujdesjes shoqerore.

355. Me Vendimin nr. 311, date 11.07.1994, ndryshuar me vendimin nr. 457, date 21.08.1995 dhe me Udhezimin nr. 12, date 16.06.1998, parashikohen rastet per perfitimin e paaftesise. Perfitim paaftesie marrin:

- Te gjithe personat e lindur te paafte, ose qe jane bere te tille para moshes 21 vjec dhe deri ne moshen 24 vjec kur vazhdojne studimet e larta, te vertetuar nga Komisioni Mjeksor i Caktimit te Aftesise per Pune. Pagesa e perfitimit te paaftesise behet nje here ne muaj, duke filluar nga muaji pasardhes pas dates qe Komisioni percakton paaftesine. Masa e perfitimit te paaftesise eshte 70% e vleres se pages minimale dhe ndryshon sa here qe ndryshon kjo page. Te drejten e perfitimit te paaftesise e humbasin te gjithe personat e paafte, te cilet jane vendosur ne qendra rezidenciale riaftesuese publike per aq kohe sa qendrojne ne keto qendra si dhe personat e paafte qe hyjne ne marredhenie pune.

- Personat e paafte qe vazhdojne shkollen e mesme perfitojne dyfishin e pageses se paaftesise te percaktuar me lart dhe kur vazhdojne shkollen e larte perfitojne trefishin e pageses se paaftesise.

- Personat e paafte, ne rastet kur ne zonat qe ata banojne mungojne sherbimet ditore apo arsimi special dhe Komisioni Mjeksor i Caktimit te Aftesise per Pune percakton se keta persona kane nevoje per asistence te panderprere, atehere nje anetar i familjes merr perfitim kujdestarie nese ai nuk ka te ardhura personale, masa e te ciles eshte 60% e vleres se pages minimale. Ky perfitim nuk merret ne rast se personi i paafte trajtohet prane qendrave ditore apo ne shkollat speciale.

356. Me ligjin per ndihmen dhe perkujdesjen shoqerore dhe me Vendimin nr. 307, date 24.05.1994 percaktohen sherbimet e perkujdesjes shoqerore. Sherbimet e perkujdesjes shoqerore perfshijne institucionet per personat e moshuar, per te paaftet fizike apo mendore, jetimet si dhe institucionet e tjera te ngjashme qe ndodhen ne vartesi te pushtetit qendror apo lokal. Keto sherbime perfshijne:

- sherbimet jashte institucionit, si qendra ditore (per femijet me paaftesi mendore dhe fizike, femije te rruges), sherbimet ne shtepi, ndihmat emergjente;

- sherbimet ne institucion per femijet jetime dhe te braktisur, femijet me paaftesi fizike dhe mendore, te paafte per t’u kujdesur per veten, etj.

357. Jetimet dhe personat e paafte pa asnje te ardhur pranohen pa pagese ne institucionet publike te perkujdesjes shoqerore. Shteti mbulon shpenzimet e mbajtjes se tyre ne institucion, si dhe nje kuote per shpenzime vetiake. Prinderit te cilet per arsye te ndryshme kerkojne te vendosin femijet ne shtepine e foshnjes e te femijes, marrin pjese ne shpenzimet e nevojshme ne raport me te ardhurat e tyre.

358. Personave qe jane vendosur ne institucionet publike te perkujdesjes shoqerore, mund t’u permiresohen kushtet e tyre kundrejt pageses per sherbime suplementare. Kerkesa per vendosje ne institucion per jetimet, individet me paaftesi fizike dhe mendore i drejtohet Keshillit te Rrethit, Bashkise ose Komunes sipas vartesise dhe behet nga kryefamiljari, nga administratori shoqeror, ose komisioni eksperto-mjekesor. Institucionet e perkujdesjes shoqerore mund te administrohen nga personat private dhe organizata jo -qeveritare ne baze te nje kontrate qe duhet te lidhin me Ministrine e Punes dhe Çeshtjeve Sociale.

359. Me Vendimin nr. 52, date 8.1.1996 te Keshillit te Ministrave “Per krijimin dhe funksionimin e Keshillit te Pergjithshem te Ndihmes dhe Sherbimeve Sociale si edhe te Administrates se Pergjithshme te Ndihmes dhe Sherbimeve Sociale”, qe ka dale ne zbatim te ligjit “Per ndihmen dhe Perkujdesjen Shoqerore”, eshte percaktuar organizimi dhe funksionimi i Keshillit te Pergjithshem te Ndihmes dhe Sherbimeve Sociale dhe te Administrates se Ndihmes Ekonomike dhe Perkujdesit Shoqerore, i cili luan nje rol te rendesishem ne kete fushe.

360. Keshilli krijon Administraten, e cila kryen detyren e drejtimit te pergjithshem te politikes sociale ne fushen e ndihmes sociale dhe te sherbimeve sociale. Administrata e pergjithshme e Ndihmes dhe Sherbimeve Sociale drejton sistemin e ndihmes dhe sherbimeve sociale, grumbullon te ardhura per kete qellim, financon projekte dhe programe te dorezuara dhe te administruara nga organet lokale, nga organizmat jo-qeveritare, nga donatore te huaj, me qellim perfitimin e ndihmes dhe te sherbimeve sociale. Administrata vepron nepermjet zyrave rajonale dhe lokale qe veprojne ne te gjithe vendin, per te zbutur varferine dhe per te siguruar sherbime te tjera nepermjet granteve te akorduara sipas programeve te ndihmes dhe sherbimeve sociale neper bashki dhe komuna.

361. Persa i perket perfitimit nga sigurimet shoqerore, femijet perfitojne ne forma te ndryshme sipas pozicionit ne te cilin ndodhen. Ne baze te ligjit nr. 7703, date 11.05.1993 “Per Sigurimet Shoqerore ne Republiken e Shqiperise”, femijet perfitojne nga sigurimi i detyrueshem kur jane te punesuar ne raste te paaftesise se perkoheshme ne pune per shkak semundjeje, invaliditeti, humbjen e mbajtesit te familjes, aksidenti ne pune dhe semundjeje profesionale, papunesie. Perfiton pension familjar nga personi qe vdes dhe qe perfitonte ose kishte kushtet per pension shteteror suplementar, jetimi, i cili eshte ne ngarkim te personit te siperpermendur ne masen 25 % te pages referuese sipas percaktimit te ligjit.

362. I siguruari qe merr pension invaliditeti kur ka femije ne ngarkim deri ne moshen 15 vjeç, merr nje te ardhur shtese familiare per çdo femije ne masen 5 % te pensionit baze, por jo me shume se 20 %. Pension familjar me rr jetimi kur provohet se ai ishte ne ngarkim te personit qe vdiq dhe ka nje moshe nen 18 vjeç, ose deri ne 25 vjeç ne qofte se studion, ose eshte i paafte per pune, para se te arrijemoshat e mesiperme.

363. Jetimi ka te drejten e nje pensioni familjar edhe ne qoftese prindi qe jeton eshte i punesuar ose merr nje pension. Ne kete rast shuma e pensionit qe i jepet jetimit nuk kapercen 50 % te pensionit qe merrte ose qe do te merrte personi qe vdes.

364. Persa i perket te ardhures nga papunesia keto te ardhura jane nje shume baze qe siguron te pakten nje nivel jetese-minimal, çdo vit e indeksuar me vendim te Keshillit te Ministrave. Perfituesi me femije ne ngarkim deri ne moshen 15 vjeç merr nje shtese familjare per çdo femije ne masen 5 % te te ardhurave mujore nga papunesia, por jo me teper se 20 % per te gjithe femijet ne ngarkim. Kur njeri nga prinderit eshte ne marredhenie pune ose merr pension te plote, shtesa familjare pergjysmohet, d.m.th. 2.5 % per çdo femije deri 15 vjeç ne ngarkim, por jo me shume se 10 % per te gjithe femijet ne ngarkim.

365. Kur prinderit jane te divorcuar, shtesen familjare e merr prindi qe ka femijet ne ngarkim. Ne rast se prindi tjeter paguan detyrimin ushqimor, shtesa familjare jepet ne masen 2.5 %.

366. Ne Shqiperi, sidomos ne plan lokal, ekziston nje numer i konsiderueshem institucionesh dhe sherbimesh shteterore ose private, te cilat ndihmojne prinderit ne menyra te ndryshme. Prinderit qe ndodhen ne marredhenie pune, ose qe nuk kane mundesi te kujdesen gjate dites per femijet e tyre mund t’i lene nen kujdesin e personave te specializuar ne çerdhe, kopshte, dhe ne shkolla per ata femije qe kane arritur moshen perkatese.

367. Pas viteve 90-te ne vendin tone jane verifikuar dhe mjaft sherbime te tjera te specializuara te huaja ose shqiptare per kujdesin ndaj femijeve. Nje pjese e konsiderueshme e ketyre institucioneve dhe sherbimeve administrohen nga shteti ne perpjekje per te ofruar sherbime sa me bashkekohore dhe cilesore. Ne kete drejtim nje ndihmese kane dhene dhe O.J.Q.-te vendase dhe te huaja, qe me projektet e tyre kane bere te mundur permiresimin e sherbimeve ekzistuese, ose krijimin e sherbimeve te reja.

368. Detyra e shtetit per te mbeshtetur prinderit ne permbushjen e detyrimeve te tyre kundrejt femijes shprehet edhe ne fushen e te drejtes se punes dhe te sigurimeve shoqerore. Keshtu, ne dispozitat e Kodit e Punes parashikohet perfitimi i pages per jo me shume se kater dite ne vit per punemarresin ne rast perkujdesje per femijet ne ngarkim. Gjithashtu Kodi i Punes i jep te drejten e pushimit te siperpermendur per tu kujdesur per femijen, si nenes ashtu edhe babait, duke konfirmuar dhe nje here pergjegjesine e perbashket ne edukimin dhe zhvillimin e femijes.

369. Projekti i ri i Kodit te Familjes, ne trajtimin e pergjegjesive prinderore, ka marre ne konsiderate te plote aktet nderkombetare, sidomos Konventen per te drejtat e Femijes dhe Rezolutat e Keshillit te Europes.

E. Standarti i jetesës (neni 27, paragrafët 1 dhe 2)

370. Ne Kodin e Familjes, parashikohet pergjegjesia e prinderve per mirerritjen dhe edukimin e femijes (neni 7). Ligji parashikon dhenien e ndihmes ekonomike familjeve te shtetasve shqiptare te cileve u mungojne te ardhurat dhe mjetet e jeteses krejtesisht, ose i kane ato te pamjaftueshme. Ne rastet kur eshte e nevojshme dhe e mundshme, ne vend te ndihmes ekonomike, ose si shtese e saj, ofrohen sherbimet publike te perkujdesjes shoqerore.

371. Ndihma ekonomike u jepet familjeve te shtetasve shqiptare te cilet kane te ardhura te pamjaftueshme ose nuk kane te ardhura materiale jetese nga veprimtari te ligjshme te parashikuara ne ligj.

372. Ndihme ekonomike e pjesshme mund t’u jepet edhe familjeve bujqesore per te plotesuar te ardhurat e pamjaftueshme duke marre ne konsiderate gjate percaktimit te se drejtes se perfitimit te ndihmes ekonomike, burimet e te ardhurave te tyre nga:

- toka (pervec tokes ne proces shfrytezimi);

- bagetia, kafshet dhe shpendet;

- vreshtat, kopshtaria dhe mbajtja e bleteve.

373. Ndihma ekonomike e plote dhe e pjesshme jepet periodikisht si pagese e menjehershme. Organi qe percakton masen e ndihmes ekonomike mujore per familjen eshte Keshilli i Bashkise dhe i Komunes.

374. Masa e ndihmes ekonomike mujore qe u akordohet familjeve, nuk mund te jete me e madhe se 100% e nivelit maksimal te ndihmes ekonomike te percaktuar nga Keshilli i Ministrave. Sasia e ndihmes ekonomike i jepet familjes, ne baze te vendimit qe merret nga keshilli bashkise ose komunes, pasi jane analizuar nevojat e saj. Ndihma eshte:

- e plote, per rastet kur mungojne te ardhurat krejtesisht;

- e pjesshme, kur ploteson te ardhurat e pamjaftueshme ne baze te vendimit te keshillit te Bashkise ose Komunes.

375. Ne Vendimin e Keshillit te Ministrave nr. 620, date 6.11.1995 “Per dhenien e ndihmes ekonomike” parashikohet se per te percaktuar nivelin maksimal te ndihmes ekonomike te plote mujore, merret ne konsiderate niveli baze i pageses se papunesise. Niveli maksimal i ndihmes ekonomike te plote mujore qe perfiton familja nuk mund te jete me i madh se 250% te nivelit baze te pageses se papunesise.

376. Masa e ndihmes ekonomike te plote mujore per familjen perbehet nga dy pjese:

- shuma baze e cila i jepet vetem kryefamiljarit dhe nuk mund te jete me e madhe se 95% e nivelit baze te pageses mujore te papunesise;

- nje perqindje mbi shumen baze, per cdo anetar tjeter te familjes, si me poshte:

1. jo me shume se 100% e kryefamiljarit, nese anetari eshte mbi moshe pune, ose i paafte fizikisht a menderisht,

2. jo me shume se 20% e kryefamiljarit, nese eshte ne moshe pune,

3. jo me shume se 25% e kryefamiljarit, nese eshte nen moshen e punes.

377. Niveli maksimal i ndihmes ekonomike mujore te plote ndryshon ne perputhje me ndryshimin e nivelit baze te pageses mujore te papunesise. Ndihma ekonomike mujore e pjesshme qe perfiton familja eshte diferenca midis nivelit maksimal te ndihmes ekonomike mujore te plote dhe te ardhurave aktuale te familjes te siperpermendura.

378. Familja qe pretendon ndihme ekonomike perjashtohet nga perfitimi i ndihmes, neqoftese te pakten nje anetar i familjes ploteson nje nga kushtet e meposhtme:

- eshte pronar i cdo lloj kapitali, me perjashtim te shtepise se banimit dhe tokes bujqesore qe shfrytezon;

- eshte i vetepunesuar ose i punesuar te te tjeret;

- eshte jashte shtetit per cdo arsye, me perjashtim te studimit ose kurimit mjekesor per nje periudhe per 6 muaj;

- nuk eshte regjistruar ne zyren e punes si i papune dhe si kerkues pune, me perjashtim te anetareve te familjes bujqesore;

- refuzon pjesemarrjen ne pune, kur ajo i ofrohet nje anetari te afte per pune dhe ne moshe pune;

- nuk ka paguar detyrimet ndaj shtetit ne periudhen kur ka qene i punesuar;

- refuzon kualifikimin dhe rikualifikimin;

- ndryshon vendbanimin, duke braktisur ne vendbanimin e vjeter pronat e tij dhe burimet e jeteses. Perjashtohen nga ky rregull personat qe ndryshojne vendbanimin per arsye te detyruara, ose te kerkuara nga shteti dhe kur perben rast te vecante, sipas vendimit te Keshillit te Komunes se vendbanimit te vjeter;

- nuk terheq ndihmen ekonomike te akorduar brenda periudhes per te cilen jepet;

- konstatohet se ndermerr veprime te qellimshme per te perfituar ndihme ekonomike, si shmangie e punesimit dhe e kualifikimit per punesim, dhurim spekulativ i kapitalit, deklarim jo real i kushteve te jeteses, etj.

379. Zyrat e punes, organet tatimore, Inspektoriati i Punes dhe Inspektoriati i Ndihmes Ekonomike, informojne Keshillat e Bashkive dhe Komunave per cdo familje qe perjashtohet nga perfitimi i ndihmes. Keshilli i Bashkise, ose komunes percakton periudhen e perfitimit ne perputhje me natyren e tij.

380. Periudha e perfitimit si rregull nuk e kalon afatin 1-mujor. Familja dhe personat qe perfitojne ndihmen, deklarojne se kushtet e tyre nuk kane ndryshuar ne menyre qe te perfitojne pagesen per periudhen pasardhese. Deklarimi shoqerohet me vertetimin e zyres se punes perkatese, se nuk ka mundesi punesimi.

381. Femijet e mbetur pa prinder dhe pa perkrahje rriten dhe edukohen nga shteti (neni 10). Sipas Kodit te Familjes, prinderit detyrohen te ushqejne femijet e tyre te mitur kur keta nuk kane mjete te mjaftueshme per te jetuar. Detyrimi per ushqim vazhdon edhe per kohen qe femijet ndjekin shkollen e mesme ose te larte deri ne moshen 25 vjeç. Prinderit nuk shkarkohen nga detyrimi per te ushqyer femijet e tyre edhe sikur tu jete hequr e drejta prinderore (neni 79,80).

382. Ne Kodin e Procedures Civile parashikohet se ne padine per shkurorezim kerkohet edhe detyrimi i bashkeshortit tjeter per te perballuar shpenzimin per ushqimin dhe edukimin e femijeve me perjashtim te rastit kur kjo do te veshtiresonte shqyrtimin e çeshtjes (neni 364). Ndersa ne Kodin e Familjes eshte percaktuar se me vendimin e zgjidhjes se marteses gjykata zgjidh edhe çeshtjen se cilit prind do t’i besohet femija per rritje dhe edukim dhe cili do te jete kontributi i nevojshem per rritjen dhe edukimin e femijes (neni 97,99).

383. Pra, Kodi i Familjes e percakton qarte se eshte e detyrueshme per gjykaten qe ne vendimin e zgjidhjes se marteses te vendose edhe per kontributin e nevojshem, qe duhet per rritjen dhe edukimin e femijes, nderkohe qe Kodi i Procedures Civile le shteg kur shprehet “me perjashtim te rastit kur kjo do te veshtiresonte shqyrtimin e çeshtjes”. Kodi i Familjes parashikon detyrimin per ushqim qe prinderit kane ndaj femijes se tyre. Sipas ketij kodi, prinderit nuk shkarkohen nga detyrimi per ta ushqyer femijen e tyre edhe sikur t’u jete hequr e drejta prinderore (neni 79). Prinderit kane detyrimin te ushqejne femijen e tyre te mitur kur keta nuk kane mjete te mjaftueshme per te jetuar, detyrim ky qe vazhdon deri ne moshen 25 vjec, ne qofte se femija ndjek shkollen e mesme ose te larte (femija konsiderohet i mitur deri ne 18 vjec).

384. Ne rastin kur prinderit zgjidhin martesen, Gjykata ne vendimin e saj per zgjidhjen e marteses percakton edhe detyrimin ushqimor qe duhet te paguaje prindi, te cilit nuk i eshte lene femija per rritje dhe edukim. Kodi i Procedures Civile parashikon si detyrim edhe caktimin ne kerkese padi per zgjidhjen e marteses, te burimeve dhe te sasise se te ardhurave qe siguron cdo bashkeshort, nese kane femije te mitur, ose ndonjeri prej tyre eshte i paafte per pune (neni 358). Kjo dispozite detyron jo vetem bashkeshortet, por edhe gjykaten te percaktoje ne menyre te sakte dhe te detyrueshme te ardhurat e bashkeshorteve dhe ne raporte me te ardhurat e tyre dhe detyrimet qe ka prindi ndaj femijes. Ne qofte se keto detyrime nuk percaktohen qarte, atehere personat qe kane nevoje per ndihme financiare do te perfitojne nga ndihma sociale, sipas kerkesave te ligjit per te patur burime financiare te nevojshme per te jetuar.

385. Nga pushteti gjyqesor vitet e fundit vihen re dy te meta:

a. detyrimi ushqimor qe akordon gjykata ne pergjithesi, nuk eshte i mjaftueshem per te siguruar rritjen dhe edukimin e femijes. Ne pjesen me te madhe te rasteve vendimet e gjykates nuk japin argumentet e nevojshme per te justifikuar percaktimin e mases se pensionit ushqimor. Ne raste te tjera ka veshtiresi te provohen te ardhurat qe siguron prindi, i cili nuk ka femijen ne ngarkim, por qe duhet te paguaje detyrimin per ushqim. Kjo ndodh per faktin se nje numer i konsiderueshem personash nuk regjistrojne aktivitetin e tyre sipas kerkesave te ligjit, ose nuk kane lidhur kontrate per punen qe kryejne. Sigurisht, kjo bie ndesh me interesat e te miturit per t’iu siguruar nje nivel jetese te mjaftueshem per zhvillimin e tij fizik, mendor, shpirteror, moral dhe shoqeror.

b. Gjykatat keto dy vitet e fundit, ne nje pjese te vendimeve te tyre nuk shprehen fare per detyrimin per ushqim, nderkohe qe ne Kodin e Familjes, i cili eshte ende ne fuqi, ky eshte nje detyrim.

386. Nga studimi i praktikes gjyqesore konkrete te 10 viteve te fundit rezulton se ka raste kur prindi ushtron veprimtari private por nuk paguan tatimet dhe nuk e deklaron kete aktivitet. Gjykata, ne rast se nuk ka dokumentacionin e duhur nuk vendos mbi bazen e nje burimi financiar. Po keshtu problematike eshte edhe emigrimi i shume prinderve (kryesisht burra) te cilet duke qene larg, kane zgjidhur martesen dhe nuk paguajne detyrimin ushqimor. Ne keto raste gjykata nuk mund te njohe burimet financiare reale te tyre dhe pergjithesisht vendos nje shume mbi bazen e pageses qe i jepet ne rastet e papunesise. Keto vendime mbeten te pazbatuara sepse prindi debitor nuk merr me pagese papunesie, pasi eshte larguar dhe nuk ploteson kushtet e ligjit per ta perfituar, ose ne raste te tjera problem eshte moszbatimi i vendimeve, pasi organet kompetente te shteteve ku kane emigruar nuk i njohin vendimet e gjykatave shqiptare.

Faqe 6

faqe
- 7 -

Faqe 8