Elementet kimike/Heliumi

Heliumi eshte nje element pa ere, pa ngjyre, pa shije dhe jo toksik. Ne sistemin periodik ben pjese ne grupin II- A dhe ka numer atomic Z=2. Temperatura e tij e shkrirjes dhe vlimit jane me te ultat nder elementet e sistemit periodik dhe ai ekziston vetem si gaz pervec se ne kushte ekstreme ku mund te gjendet ne forma te tjera. Nje vije spektrale e panjohur u studiua gjate nje eklipsi diellor ne 1868 nga astronomi francez Pierre Janssen qe mban meriten e zbulimit te ketij elementi te cilin e quajti helium. Me pas ai u zbulua edhe ne fushat natyrale te gazit ne Amerike. Kjo substance perdoret per te ftohur magnet superpercues, per te siguruar ngritjen e mjeteve ajrore si balona etj. Nese thithet nje sasi e vogel e ketij gazi behet I mundur ndryshimi I perkohshem I zerit te njeriut duke e holluar ate. Heliumi eshte elementi I dyte me I lehte dhe e eshte elemneti I dyte me I perhapur ne te gjithe universin. Pjesa me e madhe e sasise se heliumit u formua gjate shperthimit te big bengut, por sasi e re helium krijohet edhe tani gjate bashkimit nuklear te hidrogjenit. Ne toke heliumi eshte relativisht I rralle dhe krijhet si rezultat I radioaktivitetit te disa lloje elementesh Historiku Zbulimet shkencore Prova e pare e ekzistences se heliumit ishte me 18 gusht 1868 si nje vije e ndritshme e verdhe me gjatesi vale 587.49 nanometra ne spektrin e kromosferes se Diellit. Ne fillim kjo vije u dyshua se ishte sodium por me pas u kuptua se ishte nje element ende I panjohur ne toke qe u quajt helium. Ne 14907 Ernest Radherfordiu dhe Tomas Roids demostruan se therrmijat alfa te cilat kane aftesi te depertojne ne xhamin e holle ishin therrmija heliumi. Ne 1908 heliumi u kthye per here te pare ne leng nga kimisti danez Heike Kamerlinght Onnes duke e ftohur gazin ne me pak se 1 kelvin. Ne 1938 nje kimist rus zbuloi se heliumi pothuajse nuk ka aspak viskozitet ne temperature prane zeros absolute nje fenomen qe tashme quhet superfluiditet. Nxjerrja dhe perdorimi Pas nje procesi te cpimit ne toke ne 1903 ne Amerike u arrit qe te prodhohej nje sasi gazi nje nuk digjej e perbere nga azot, metan,hidrogjen dhe nje sasi prej 12% tendje gazi te panjohur. Nga analiza te metejshme u zbulua se 1.84% e sasise se gazit ishte helium. Kjo tregoi se edhe pse heliumi ishte i rralle ne toke ai ndodhej ne sasi te medha nen Fushat e medha ne Amerike. Kjo beri qe Shtetet e Bashuarea te ishin prodhuesi me I madh ne bote I heliumit. Qellimi ishte te furnizoheshin balonat me kete gaz jo te djegshem me te lehte se gazet e tjere. Karakteristikat Faza e gazte dhe te plazmes Helium eshte nje nder gazet me pak aktive pas neonit. Eshte nje gaz inert dhe monoatomik ne te gjitha kushtet standarte. Per shkak te mases se tij molare relativisht te vogel, percjellshmeria termike, nxehtesia specifike shpejtesia e zerit eshte me e madhe se cdo gaz tjeter pevec hidrogjenit . Heliumi eshte me me pak I tretshem ne uje se cdo gaz tjeter I njohur. Pjesa me e madhe e heliumit ne univers gjendet ne gjendjen e tij plazmatike, me karakteristika mjaft te dallueshme nga ajo e heliumit atomik. Ne gjendjen plazmatike elektronet e heliumit nuk jane te lidhur me berthamen duke qene keshtu nje percjelles shume I mire I elektricitetit edhe ne rastin kur gazi eshte pjeserisht I jonizuar. Thermijat e ngarkuara jane shume te ndikuara nga fushat magnetike dhe elektrike. Faza e ngurte dhe e lenget Ndryshe nga cdo element tjeter helium qendron ne gjendje te lenget edhe ne temperature zero absolute ne kushte te trysnise normale. Heliumi I ngurte kerkon nje temperature prej 1- 1.5 K ose -272 oC dhe nje shtypje prej rreth 2.5 MPa. Eshte shpesh veshtire te dallosh formen e ngurte nga ajo e lenget. Gjendja helium I Nen temperature e tij te vlimit prej 4.22 kelvin dhe mbi piken lambda prej 2.1768 kelvin, izotopi I heliumit ekziston ne gjendjen e tij normale te lengshme qe quhet helium. Ashtu si lengjet e tjere kriogjenik heliumi vlon kur ngrohet dhe kondesohet kur temperatura e tij ulet. Megjthate nen piken lambda heliumi nuk vlon dhe zgjerohet nderkohe qe temperature e tij vazhdon te ulet. Lengu pa ngjyre I tij ka nje viskozitet shume te ulet dhe nje dendesi sa 1/8 e ujit