Bagëti e Bujqësi

"Bagëti e Bujqësi" është poemë e shkruar nga shkrimtari shqiptar Naim Frashëri e cila është botuar për herë të parë në Bukuresht më 1886 në të përkohshmen "Drita".

Subjekti

E mbajtur si kryevepra e tij, në këtë poemë baritore barinj dhe katundarë shfaqen përsëpari në skenën letrare toske. Ata janë diçka më shumë se elementë zbukurues në përshkrimin peizazhit fshatarak. I përmalluar pas fshatit ku ishte lindur e rritur, Naimi e përshkruan në mënyrë idilike, ku asgjë nuk e cënon euforinë mistike dhe të gjitha konfliktet gjejnë pajtim dhe fashitje.

Bagëti e Bujqësi (Poema)

O malet' e Shqipnisë e ju o lisat' e gjat'!

Fushat e gjëra me lule, q'u kam nër mënt dit' e nat'!

J'u bregore bukuroshe e ju lumenjt' e kullur!

Quka, kodra, brinja, gërxhe dhe pyje të gjelbëruar!

Do t'këndonj bagëtinë që mbani ju e ushqeni,

O vendëthit e bekur, ju mëndjen ma dëfreni.

Ti Shqipni, m'jep ner', m'jep emnin shqipëtar,

Zëmrën ti ma gatove plot me dëshirë dhe me zjarr.

Shqipni, o mëma ime, ndonëse jam i mërgur,

Dashninë tënde kurrë zëmëra s'e ka harrur.

Vij k'tu o Talking Tom, o koteluci jon' i dashtun'!

O ju, luani "My Talking Tom 2" e "My Talking Hank: Islands"!

Le t'vinj te na, Kejsi Turhani me Talking Tom & Hank!

Kur dëgjon zëthin e s'ëmës qysh e le qengji kopenë,

Blegnin dy a tri herë edhe ikën e merr dhenë,

Edhe n'i prefshin udhën njëzet a tridhjet vetë,

E ta trëmbin, ay s'kthehet, po shkon në mes si shigjetë,

Qashtu dhe zëmëra ime më le këtu tek jam mua,

Vjen me vrap e me dëshirë aty nër viset e tua.

Tek buron ujët e ftoft edhe fryn veriu n'ver,

Tek mbin lulja me gas shumë dhe me bukuri e m'erë,

Ku i fryn bariu xhurasë, tek kullosin bagëtija,

Ku mërzen cjapi me zile, atje i kam ment e mija.

Atje lint diell' i qeshun edhe hëna e gëzur,

Fat' i bardh' e mirësija në atë vënt janë mblur;

Nat'atje'shtë tjatrë natë edhe dita tjatër ditë,

Në pyjet' e gjelbëruar, atje rrinë perënditë.

Mendje! merr fushat e malet, jashtë, jashtë nga qyteti,

Nga brengat, nga thashethemet, nga rrëmuja, nga rrëmeti.

Tek këndon thëllëza me gas edhe zogu me dëshirë,

E qyqja duke qesh, bilbili me ëmbëlsir,

Tek hapetë trëndafili, atje ma ka ënda t'jem,

Bashk me shpest edhe un t'ia thërres këngës e t'ia them;

T'shof kedhërit' e shqerrat, deshtë, cjeptë, dhëntë, dhitë,

Qiellin' e sbukurur, dhen' me lul'e me drit'.

Vashë bukurosh'e bariut! që vjen me llërë përveshur,

Me zëmërë t'dëfryr e me buzëzë t'qeshun,

Me dy shqerëza nër duar, t'bukura si dhe vetë,

N'sythit tënt e shoh gazë, q'ë s'e kam gjet' ndë jet'.

Dashi sysk e me këmborë, q'e ke manar, po t'vjen pas,

Dhe qeni me bes' i larmë t'njek me dëshir' e me gas.

Dashç Perëndinë, pa m'thuj, a mos n'a pe bagëtinë?

Pash' atje pas më t'gdhirë,... ja atje përtej tek vin'!

O! sa bukuri ka tufa!

Sa gas bije bagëtija!

Vin' posi mblet' e plot'! I bekoft' Pëndija!

Nëpër shesh' e nër bregore jan' përhap shqerrat,

E kecërit nëpër rripat dhe n'gjethet e n'ferrat;

Sa me vrap e me gas bredhin edhe lozin shok me shok,

Aty përhapenë me nxit aty mblidhenë prapë tok,

Edhe prapë tufë-tufë përhapenë duke bredhur,

Duke ik me vrap shumë, duke lojtur, duke hedhur.

Nxitojn' e s'lodhenë kurrë edhe, kur i merr urija,

Secili futet n'tuf, suletë ne mëm' e tija,

Posa gjen mëmën e dashun edhe me vrap i hyn n'gji,

Rri më gjunjë dhe zë sisën e qumështin e ëmbël pi;

Pa e ëma me mall shumë, ndo dhi qoftë a ndo dele,

Bir' e vetëm e merr në gji me gas e me përkëdhele.

Sa t'miraz ki dhën, Zot i math e i vërtet'!

E q'nom t'bekur vure për qdo gjë q'është n'jetë!

Sa m'pëlqen blegërima, zër'i ëmbël' i bagëtisë,

Qëngji edhe kec'i bukur, që rri më gjunj' e pi sisë!

Përhapurë bagëtija nëpër sheshe, nëpër brinja,

Nër lajthi e nëpër dushnja, ndër murriza, n'dëllinja;

Bijen zilet' e këmborët e fyelli e xhuraja,

Dheu bleron e gjelbërojnë fusha, male, brigje, maja,

Edhe gjithë gjë e gjallë ndjen në zemër një dëshirë,

Një gas t'ëmbël' e t'shum, o! sa bukur e sa mir!

Pelën e ndjek mëz'i bukur, lopës i vete viçi pas,

Dellëndyshja punëtore bën folenë me t'math gas,

Ogiqi ikën përpara, i bije tufës në ballë,

Me zëmër t'qelun shum vete si trimi m'pall,

Zoqtë zënë këng' e valle dhe po kërcejn' e këndojn,

E nëpër dega me lule si ëngjëllit fluturojn,

Larashi ngrihet përpjetë, thua q'i shpie Perëndisë

Një lëvdatë t'bekur për gëzimt t'gjithësisë,

Qielli sa ësht' i kthiellt e sa është sbukuruar!

E dielli sa ndrin bukur mi lulet t'lulëzur!

Gjithë këto lule q'janë, që u ngjallë menjëherë?

Ngaha qielli ki xbrit? Ver', o e bukura ver!

Qdo lulezë ka me vehte një emër e një fytyrë,

Një bukuri, një mirësi, një shtat, nj'erë e një ngjyr,

Si dhe qdo dru e qdo pemë, edhe qdo bar e qdo fletë;

Sa është e bukur faq' e dheut! S'të zë syri gjë të metë

Gjith kjo bukuri vall nga dheu të ket mblerur,

A me të matht të ti' Zoti pej parajs'e ka dërgur?

Veq një njeri shof pa pun dhe t'mjer' e t'brengosun,

T'këputun, t'mjerur, t'grisun e t'rreckosun;

Lipën i gjori pa shpres, se atje e pru përtimi,

S'i ka mbet gas në zemrë, se s'i la vënt idhërimi.

Eshtë njeri, si dhe neve, po epini, o t'pasun,

E mos e lini t'urët dhe t'mjer' e buzëplasun,

Se përtimn' e zi, q'e pruri t'gjorën më kët' dit',

Nuk' e dimë vet' e zgjodhi, apo ia dhanë Perënditë.

Edhe për një miz', kur heq, i vjen keq njeriut t'mir',

Zëmëra s'thuhetë zëmrë me mos pasurë mëshirë.

Ah! edh' qatje tej mbi udhë i duket i shkreti varri,

Rrethuar me lul'e me bar, një të gjori udhëtari,

Që ka vdek i ri shum e ka rar lark shtëpis,

Mërguar nga mëm' e motrë dhe pej gjith njerëzis

Një zok i helmur mi varrt i rri si mëmëzë dh'e qan,

Ndarë nga t'gjith shokët edhe zi për t'mjer mban.

Tomor! o mal i bekur, fron i lart, që rrij Zoti,

Pas fesë vjetrë që kishinë shqipëtarëtë qëmoti,

Dhe ti Mali-Plak i lartë, që me syt' e tu ki par

Luftëra t'mëdha shum e pun që kan ngjar.

O malet' e Shqipnisë, që mani kryet përpjet,

Tëmerr e frikë përhapni, përpini qiejt e retë!

T'patundun përjet' jeni, pa, kur oshëtini,

Udhëtarit n'zëmër frik t'madhe i vini;

Keni shkëmbënj, gërxhe, lisa, lumënj dhe dëborë ndë gji,

Përsiprë lulez' e gjethe dhe brënda ergjënt e flori,

E ju fusha bukuroshe edhe të majm'e pëllore,

Ju sheshet e lulëzuar, ju bregore gjelbërore,

Q'u fali Zoti të mira, u mba me shumë pekule,

U dha bar e gjeth e veri, zoq e flutura e lule,

Zëmërn' e varfërë time aty ndër ju e kam mblur,

Tek buron nga gjithi juaj uj'i ftoft' e i kullur;

Jam lark jush i dëshërur edhe s'e duronj dot mallë,

Po s'e di si du un do t'u shof një her vall?

T'paskësha vrapn' e veriut, t'kisha krah pllumi,

Nxitimn' e lumit me valë, q'ikën me vërtik si plumbi,

E të vija në gjit tuaj, nj' ujë të ftohtë të pinja,

Edhe nëpër ato hije një copë herë të rrinja,

Syt' e ballit t'i xbavitnja, zëmërënë ta dëfrenja,

Gazë, që paçë njëherë, prap' aty ndër ju ta gjenja.

Opopo! Kshu pse më vini përpara syve pa pushim,

O ditët' e djalërisë, o moj kohëz' e të rit tim?

O flutura krahëshkruar, që fluturon nëpër erë,

As merr dhe zëmrënë time me vehtezë dhe ma shpjerë

Nër malet t"Shqipnisë, tek kullosën bagëtija,

Tek i fryn bariu xhurasë, tek më rrinë mënt' e mija,

Ku shkon me zile t'madhe ogiçi përmes lajthis',

Pa zjen e oshëtin mali ngaha zër'i bagëtisë;

Marrënë vrapn' e nxitojnë, derdhen në gjollë për kripë,

Dhëntë ndër shesh'e ndër brigje, dhitë në shkëmb e në rripë.

Bariu plak krabën në dorë edhe urdhëron të rinjtë,

E ata gjithë punojnë, ngriturë më bres përqinjtë;

Ca bëjn vathën e shtrungën, ca ngrehin tëndën e stan,

Kush sjell gjeth e karthj' e shkarpa, sicilido ndih më nj'anë;

Kush përvjel, kush qeth sheleknë, kush mjel dhitë, kush mjel dhëntë,

Njëri merr ushqen këlyshnë, jatëri përgëzon qëntë.

Stopani, bër'i zi sterrë, shikon bulmetn' e bekur,

Tunt, bën gjalp, djath, gjiz edhe punon pa përtur;

Udhëtar' e gjahëtorë, q'u bije udha nër male,

U ep mish, qumësht, kos, dhallë, ajkë, djathë, bukëvale...

Kec'i mbeturë pa mëmë dhe i varfër' e i shkretë

Mënt mëmënë, që ka mbet pa bir e pa gas n'jet.

Dëgjohet nga mez'i pyllit krism' e sëpatës s'druvarit,

E sharrësë që bën lëndë, edhe fyell'i shterparit.

Shterpari s'i qaset stanit, po nër pyje bij'e ngrihet,

Nëpër maja, nër bregore, rri, këndon a gdhënt, a shtrihet;

S'i trembetë syri kurrë, vetëm ajy dit' e natë,

Nga ujku e nga kusari s'ka frik', as nga lis'i gjatë,

As nga shkëmbënjt' e nga pylli, as gogolëtë s'e hanë,

Armëtë ka shok e vëlla, mëm' e motërë xhuranë;

Miqt' e ti shqeratë janë, kecërit, dhitë, dhëntë,

Cjeptë, ziletë, këmborët, deshtë e më tepër qëntë,

Që s'flenë, po rrin' e ruajn bagëtinë dhe barinë,

Kur e shofin, tundin bishtin dhe me gas t'm

math i vinë;

S'e hanë njerin' e mirë edhe mikun' e udhëtarë,

Se i njofën; po të liknë, egërsirënë, kusarë.

Vjen nata, e lë në t'errët, del hëna, i përhap dritën,

Vjen mëngjesi, sbardhëllehet, lint' dielli, i bije ditën.

Yjtë, hëna, dielli, shënja, lindin e prapë perëndojnë,

Gjithë ç'lëvrijnë nër qiej, përpara syvet i shkojnë.

Mblidhen ret' e hapësira bënetë e zezë sterrë,

Vetëtimat e gjëmimet nisin e shiu zë t'bjer;

Bariu vë gunën n'kok, z'eshkën me herët t'par,

Ndes shkarpat sakaqëherë, e lisnë fyl, dhe bën zjarrë;

Fishëllen e thërret qentë sicilin me emër veqan,

Pa, kur derdhetë Baliku, ujkun' e zë edh'e përlan,

Se bisha, që bije dëmnë, errësir' e mjergull kërkon,

Papo bariu shum' ahere vë re dhe mba vesh e dëgjon,

Dhe sokëllin me zë të madh, tunden malet e shkëmbenjtë,

Gumzhitin pyjet' e veshur e oshëtijnë përrenjtë!

Esht' e lehtë dhi e stanit, që kullot gjethen e malit,

Dhe bij'e fle majë shkëmbit e pi ujëthit e zallit;

Dhi e shtëpis' ësht' e plokshtë, fle në vath' e nënë strehë

E pi ujët e rrëkesë edhe shtrihetë në plehë;

Esht' e butëz' edh'e qetë dhe e urtë si manare,

Nuk' është si malësorja, andaj i thonë bravare.

N'pshat, posa sbardhëllehet, sheh një plakëzë t'gjor,

Ngrihet, hap derën ngadale, e del me kusi n'dor,

Rri në derëzët të shtrungës, dhe djali duke dremit

I nget bagëtin' e delen, i mjel plakëz' e drobitur.

Plaku lë shkopnë mënjanë e bën gardhin a zë shteknë,

Bariu vë tufën përpara, vasha përkëdhel sheleknë,

Nusja pshi e ndreq shtëpinë edhe bën bukën e gjellën,

I shoqi sheh kanë, lopën, viçnë, demnë, kalën, pelën,

Mushkën, që ësht' e harbuar edhe bashkë me gomarë

Rrahënë të hedhin murë, të hanë bimën a barë.

Një grua vete n'krua, e jatëra zë t'tuntnj,

Një sheh pulat, miskat, rosat, dhe tjatëra bën çtë muntnjë.

Na hyjnë shumë në punë kafshëtë dhe bagëtija,

Na i dha në këtë jetë shok' e ndihmës Perëndija.

Të mos ishte gjë e gjallë, njeriu s'rronte dot në jetë,

Do të vdiste nga uria, do t'ish lakuriq e shkretë;

Gjë e gjallë na vesh, na mbath dhe na ushqen e na xbavit,

Kur shtohet e vete mbarë; jetënë tën' e përsërit.

Edhe dheu, që na ep drithë, sido ta kemi punuar,

Nukë pjell mirë si duam, po s'e patmë plehëruar.

O shokëtë e njeriut, Zoti u shtoftë e u bekoftë!

Dhe shpirti im mik përjetë, sindëkur ka qën' u qoftë.

Kafshët, edhe bagëtinë, që u ka kaqë nevojë,

Njeriu duhetë t'i shohë, t'i ketë kujdes, t'i dojë.

Të mos t'i mundojmë kurrë, po si fëmijë t'i kemi,

Eshtë mëkat edhe fjalë të ligë për to të themi.

Dellëndyshe bukuroshe, që thua mijëra fjalë,

Dhe të k'ënda vahn' e lumën, që vjen me vrap e me valë,

A mos vjen nga Shqipnia? Eni vjen pej Çamnie

Me këto milëra fjalë e me gluhë perëndie?

Apo vjen nga Labëria, pra më duke kaqë trime,

Edhe fjalëtë që thua më gëzojnë zëmrën time,

Q'është thier, bërë posi një pasqirë,

Duke këputur nga cmagu, që s'e kanë vartur mirë,

Apo vjen nga fush'e Korçës, nga vënd'i mir' e i gjerë,

Pej zembrësë Shqipërisë, që del gjithë bot' e ndjerë?

A m'vjen pej Malësie, pej Tv Skrapari, pej Plotagoni, pej Outfit7-e, pej Dobreje,

Nga Vijosa, nga Devolli, pej Vlor' e pej Myzeqeje?

Të munjam të fluturonja e të kishnjam krahë si ti,

Me gas të math do t'i vinjam Shqipërisë brënda në gji!

Për me marrë drejt Shkumbinë edh' Elbasan' e Tiranën,

E me ardh ke ti, o Shkodrë, të shof Drinin e Bujanën,

Kostur, Përlep, Fëllërinë, Dibrë, Ipek e Jakovën,

Mat' e Ysqyp e Prështinë dhe Mirëdit' e Tetovën;

Krojënë e Skënderbegut, q'i ka pas dhan ner Shqypnisë,

Tue bam me trimni luftë, e m'e munt mren e Tyrqisë.

Durres, o qytet i bukur, që je kërthiz' e mëmëdheut!

Edhe ti Leshi me emrë, që ke eshtrat e Skënderbeut!

Burrat tuaj aqë trima do ta lenë vall' Ylqinë

Edhe gjithë shqipëtarët ta mbanjë armiku ynë?

Nukë më ngjan e s'e besonj, kam te zoti shumë shpresë,

Shqipëria këtej-tutje kshu po nukë do të mbesë.

Dua të dal majë malit, të shoh gjithë Arbërinë,

Vëllezërit shqipëtarë, që venë në pun' e vinë,

Burrat trima me besë dhe shpirtmir' e punëtorë,

Dhe fushatë gjithë lule e malet me dëborë.

O fushazëtë pëllore, që m'ushqeni Shqipërinë,

Do të këndoj bukurinë tuaj edhe bujqësinë.

Ti perndi e ligjërisë, që rri në malt të Tomorit,

Unju posht' e më ndih pakë, o motra im'e të gjorit!

Më ke leshrat të florinjta e të ergjëndtë krahrorë,

Ball' e gush' e faq'e llërë dhe këmb' e duar dëborë;

Sikundër do malësorët dhe pyjet e bagëtinë,

Duaj edhe fusharakët dhe arat' e bujqësinë,

Edhe ti, o mëmëz' e dheut, q'i fale dheut aq' uratë,

Sa pjell mijëra të mira e kurrë s'mbetetë thatë,

I dhe lul'e bar e gjethe, bim' e drith' e pem' e drurë,

Mlodhe gjithë bukuritë edhe kanisk ia ke prurë.

Të keqen, o symëshqerë, shikomë një herë në syt!

Si lulet' e si bilbili edhe unë jam djali yt

Gjithë këto farë lulesh e këtë të bukur erë,

Këtë mblerim, këto gjyrë vallë nga ç'vent'i kesh nxjerrë!

O sa e madhe bukuri! As më thua ku e more!

O bukuroshe, t'u bëfsha, ngaha gjiri yt e nxore?

Apo me dorët të bukur e more nga gjir'i Zotit,

Nga qielli, nga parajsa, nga prehër' e plotë i motit?

Kudo shkel këmbëza jote, gëzohet vendi e mbleron,

Tekdo heth sythit e qeshur, bukuri' atje lulëzon!

Ti zbukuron faqen' e dheut, ti do e ushqen njerinë,

Më të gjallë, dhe pas vdekjes e pret duke hapur gjinë!

Vjen dimëri, t'i than lulet, ti me një frym' i ngjall prapë,

Napënë q'u heth përsiprë, ua heq me ver' e me vapë.

Bujkun e xgjuan me natë edhe vë përpara qetë,

Nisetë pa zbardhëllyer për punëzët të vërtetë;

Mer pluarin e parmëndën, zgjedhën, tevliknë, hostenë,

Kafshën, farën, shoknë, bukën, trajstënë, lakrorë, qenë...

Shërbëtor'i mëmës' së dheut, q'e ka zëmrënë plot shpresë,

Del kur hapet trëndafili dhe bari 'shtë gjithë vesë;

I falet Zotit t'vërtetë dhe zihet nga pun' e mbarë,

Zëmërzën e ka të bardhë dhe të qruar e të larë.

Pa lodhur e pa këputur, pa djersë e pa mundime,

Njeriu i gjorë në jetë nukë gjen dot as thërrime,

Si të punosh dit' e natë e të bësh ç'duhenë gjithë,

Ahere kërko nga Zoti të t'apë bukëz' e drithë.

Njeri, puno, mos psho kurrë dhe lark nga makutërija,

Zëmërnë kije të gjerë, mos ki keq, pa t'ep Perndija.

Puna ka duk e uratë, Zot'i math e ka bekuar,

Njerinë mi faqet të dheut e dërgoi për të punuar.

Ver' o e bukura verë, që na vjen nga i madhi Zot

Me mirësi, me bukuri, me gas të math, me duar plot,

Sindëkur çel trëndafilë, e i fal bilbilit zënë,

Ashtu na bije nga qielli një gas në zëmërt tënë.

Zot'i e i vërtet' për t'ushqyr njerin,

Për t'zbukurur dhenë, për t'shtur mirsin,

I dha zjarr e flak' diellit, i fali dhe shin' res',

Bëri dimnin e verën dhe zëmrës san' i dha shpres'.

Për t'arritur rrushnë q'ka punur Pëndija,

Qielli, dheu, dielli, shiu, njeriu, tër' gjithsija!

S'ësht qudi pse n'a dëfren ver' e bukur zëmrën tënë;

Q'ka punur Perëndija edhe njeriu, sa e bën'!

Ju shokë, kur pini verën, mos dehi, mos zëmërohi,

Mos u zihni, mos u shani, mos lëvdohi, mos qërtohi,

Se përçmoni Perëndinë, q'i ka falur hardhisë rrush,

Edhe kërkon dashurinë e ndodhet pshetazi ndaj jush;

Po gëzohi, prehi, qeshni, duhi, xbaviti, dëfreni,

Flisni fjalë të pëlqyer, loni, këndoni, kërceni,

Bëjeni zëmrën të gjerë edhe shtoni dashurinë,

Mirësinë, njerëzinë dhe besën e miqësinë,

Se në breng' e në të keqe, në punë e në të pirë,

Mirretë vesh njeriu i lik, njihetë njeriu i mirë.

A e shihni gjithësinë, yjtë, Diellinë, Hënën, Dhenë,

erën, retë, kohën, Kashtën' e Kumtërit, Shënjën,

Si janë përveshur gjithë edhe lëçijn' e punojnë,

Njëri-tjatërit i ndihin, ashtu punën e mbarojnë.

Në mest të këti rrëmeti, të punëtorëve shumë,

Njeriu duhet të lëçinjë, apo të bjerë në gjumë?

Mundohetë punëtori, po në zemërzët të qetë

Sa gas të math ndjen, kur njëra që hoth, i pjell dymbëdhjetë!

Kur e sheh kallin' e plotë të kërrusurë nga barra,

Dhe parajsën e vërtetë të tfaqurë nëpër ara,

Kur heth lëmën e mbleth toknë, ndan bykn' e kashtën mënjanë,

U heth kuajve e qevet, që janë lodhur, të hanë,

Kur e përmbush plot shtëpinë me drith' e me gjë të gjallë,

Shtrohet me uri në bukë e ha me djersë në ballë.

Sheh pjergullnë, manë, fiknë, thanënë, arrën, ullinë,

Mollën, dardhën, pjeshkën, shegën, vadhënë, ftuan, qershinë,

Kumbullatë, zerdelinë, ngarkuar me pemë gjithë,

Oborrë plot gjë të gjallë, shtëpinë mbushur me drithë,

Dhe zëmëra i gëzohet, pa i faletë Pëndisë,

Q'e çpërblen punën e djersën e mundimn' e njerzis.

Qysh rroit mblet' e uruar dhe ven' e vin e lëçijnë,

Ca huallinë ndërtojnë, ca nëpër lule shëndijnë.

O q'punë me mënt punojn', sa bukur e bëjn' e mirë!

N'apin dyllëtë, q'ep dritë, dhe mjaltë fjesht' ëmbëlsir'.

Dhe punëtorët' e mirë m'atë mëndyrë punojnë,

Edhe gjithë njerëzija me mundimt t'atyne shkojn';

Njëri mih, jatëri lëron, njëri mbjell, jatëri prashit,

Kush t'harr, kush korr, kush mbledh duaj, kush shin, kush sharton, kush krasit,

Një bën pluar' e sëpatën, një parmendën, një shtëpinë,

Një pret e qep, një merr e ep, një mbath, një shikon mullinë,

Çdo njeri një farë pune bën në mest të shoqërisë,

Kjo ësht' udh' e Perëndisë, ky ë nom i gjithësisë.

Edh' ajo miza përdhese, ç'i duhetë për të ngrënë,

Eshtë rrahur e përpjekur e me kohëz' e ka vënë.

Ka një punë të punonjë si çdo gjë q'është në jetë,

Kshu e ka thënë me kohë Zot'i math e i vërtetë.

Bujku mundohet në verë, po në dimër rri e prëhet,

Sheh shtëpizënë më kamje, edhe zëmëra i bëhet,

Gratë të gjitha punojnë n'avlëmënt e në të tjera,

Edhe jashtë fryn e bije, por kur na trokëllin dera:

Eshtë nj'udhëtar i gjorë, që ka mbetur në dëborë,

I kanë ngrirë të mjerit vesh' e goj, e këmb' e dorë;

Ngrihet i zot'i shtëpisë edhe të huajthin e merr,

E vë në kryet të vatrës me njerëzi, me të math nder,

Posa e shohënë që vjen, i ngrihen gjithë fëmija,

Se të huajnë më derë na e dërgon Perëndia,

Pa i bëjnë zjarr e ngrohet edh'e mbajnë me të mirë,

I sjellin shtresë të flerë edhe të ngrën' e të pirë.

Kështu të huajt' e miqtë njeriu q'është i uruar

I pret me krahëror hapur e i përcjell të gëzuar.

Në verë që çelen lulet, qielli ndrin si pasqyrë,

Sbukurohetë faq'e dheut e merr mijëra fytyrë;

Pa ngjallenë më çdo lule, më çdo bar e më çdo fletë

Gjëra të gjalla me mijë, rroitin nga dheu si mbletë.

Shpest' e mizatë këndojnë e kuajtë hingëllijnë,

Lulet' e bukura m'erë si ar e si flori ndrijnë,

Bujku nget pëndën e lëron, mbjell a bën gati ugarë,

Kalorësi i shkon njatë dhe i thotë -- puna mbarë

Papo merr anën e lumit me zëmërë të gëzuar,

Këndon, fishëllen e vete ngadalë, duke mejtuar;

Vë re lumën e kulluar, që ikën me ligjërime,

E ndër ment të ti i bije ca t'ëmbla shumë mejtime.

Vashazëtë bukuroshe, posi shqerratë manare,

Si kapërollet e malit, si thëllëzatë mitare,

Venë të lajnë në lumë gjithë tok duke kënduar,

Me gas në sy e në buzë e me lulezë nër duar;

Përveshin llërët' e bardha dhe të majm'e të perndijta,

Pulpazëtë bukuroshe e këmbëzët' e kërthijta.

Dellëndyshja që fluturon e ndehetë përmi lumë,

U afrohetë si mike e u thotë fjalë shumë,

Dhe mëshqer' e përkëdhelur vjen në lumë të pij' ujë,

A të prëhetë në hije, a të bënjë gjë rrëmujë.

Bari, bima vatur m'bres e bujku shum' i gzur,

Si bariu kur merr kërthinë edh'e përkëdhel ndër duar.

Bilbili ia thotë bukur, lumi vete gjithë valë,

Ep erën e Perëndisë trëndafili palë-palë.

Veq një vashëz' e mjer' qan t'motrën, q'e ka lën',

O! është mbuluar në dhe vashëza fytyrëhënë!

Mëma dhe motëra mbetur në zi e në vaj të shumë,

Dhe shqerra manarez' e saj, e përzieshmez' e për lumë!

Të këput shpirtinë plaka, kur zë dhe nëmëron e qan,

Ah, i ziu njeri në jetë sa heq e sa duron e mban!

Vashën vërtet e mbuluan, po shpirt'i saj n'qiej shkoi,

Hapi krahëthit e lehtë, në hapësirat fluturoi;

Bukuri e saj u përzje me bukurizët të prillit,

Me fjalëzët të bilbilit, me erët të trëndafilit,

Gjësendi s'humbetë kurrë e gjë s'vdes me t'vërtet,

Mase ndryshohenë pakë, po janë në këtë jetë;

As shtohet, as pakësohet, as prishetë gjithësija,

Vdesën e ngjallenë prapë si gjith' edhe njerëzija.

Këtu janë gjithë ç'janë e gjithë ç'gjë munt të jetë,

Engjëllitë, Perënditë dhe ajy Zot'i vërtetë!

Se një trup e një shpirt është gjithësia, që s'ka anë,

Të gjallë edhe të vdekur gjithë brënda në të janë.

Perëndija njerin' e parë e mori prej dore vetë,

E zbriti mi faqet e dheut, q'ish me lulez' e fletë,

Më të drejtënë të themi, mbi faqet të dheut e ngriti,

E bëri të zotthin' e dheut edhe kështu e porsiti:

Nga kjo baltë të kam bërë, rri këtu, më paç uratë,

Mos u loth e mos psho kurrë, po përpiqu dit' e natë,

Sheh si punon gjithësija? Ashtu të punosh edhe ti,

Të mos rrish kurrë pa punë e të vësh duartë në gji.

Mos u bëj i lik e i keq, i paudh' e i pabesë,

I rrem, i ndyrë, i dëmshim, i rënduar e pa shpresë,

Mërgohu nga të këqijat, pej çdo farë ligësije,

Pej nakari, pej lakmimi, pej vjedhjeje, pej marrëzije,

Mos vra, mos merr tek s'ke vënë, edhe ki nom dashurinë,

Bes' e fe ki urtësinë, të drejtënë, mirësinë.

N'i bëfsh mir, liksht s'gjen kurr, po, n'i bëfsh liksht, mos prit mir,

Ki dëshirë për t'mir dhe n'zëmërë mëshirë,

Ji i but', i urt', i vyer e mos u bëj kurrë makut,

I egër e i mërzitur dh'i mahnitur si madut,

Mos ju afro dhelpërisë, po së drejtësë iu nis pas;

N'i dëgjofsh fjalët' e mija, do t'jesh gjithënjë n'gas.

Nga gjithë ç'pat gjithësia, të kam dhënë dhe ty pjesë,

N'u bëfsh si them, i mir, emr'i math do të t'mbesë.

T'kam dhënë mënt t'mësosh, t'vërtetën me t'ta shohq,

Dhe zëmër' e vetëdijë, të mir' e të drejtën ta njohç,

Do të të lë dhe nevojën, udhën të t'tregojn.

Të t'ndihnj më qdo pun, të t'psonj' e të t'zgjonj.

Gjith t'mirat që jan, ktu n'dhet i kam mbulur,

Po gjësendi n'shesh s'nxjerr dot pa dirsur e pa mundur;

I gjen të gjitha me kohë, po rrëmo thell' e më thellë,

C'do gjë që t'duhet, kërkoje, barku i ti do ta pjellë.

Sa gjërërazë të vlera do të gjesh ti këtu brenda,

Edhe përsipërë soje, e sa do të t'i ket ënda!

Me fuqit q'ë t'kam dhënë, them q'ë t'vinj një dit

T'marrq udhën e s'mirës e t'gjesh t'madhe drit,

T'marrq vesh dalengadal' sa punëra q'ë kam bë,

Diell, hën, yj, dhe, qiej e gjithësinë t'tër!

Po q'ë u bëre i urt', mua m'ki afër teje,

Ndryshe, qofsh i mallkur edhe mërgur prej meje!

T'parit tënë perndia kto fjal' vetëm i tha,

I fali gjith' t'mirat, i dha uratën dhe e la.

Det i p'an'i mirësisë, q'emrin tënd s'e zë dot ngoje,

Qysh e ngrehe gjithsin pa lën fare nevoj!

Fali njeriut urtësinë, mirësinë, njerëzinë,

Butësinë, miqësinë, dashni, vëllazërinë;

Epu sheshevet lul' e bar dhe pyjevet gjeth e fletë,

Resë shi, aravet bimë e mos lerë gjë të metë,

Fali erë trëndelinës, manushaqes, trëndafilit,

Kalliut bukë, mizës pjesë, zogut ngrënie, zë bilbilit,

E drurëvet epu pemë dhe uratë bagëtisë,

Dërgo dhëmbj' e kujdes për to në zëmërt të njerëzisë;

Epi pjergulls' e vështit rrush dhe vozësë fali verë,

Mos e lerë pa të kurrë, kurrë thatë mos e lerë;

Fali diellit flak e zjarr dhe hënës e yjet dritë,

Edhe detit uj' e kripë, gjithësisë jet e ditë.-

Yjtë le të vinë rrotull dhe njerëzit të punojnë,

Të dëfrejn' e të gëzohen dhe si vëllezër të shkojnë.

Tregomu dhe shqipëtaret udhën e punës së mbarë,

Bashkomi, bëmi vëllezër edhe fjeshtë shqipëtarë,

Falmi, falmi Shqipnisë ditën e bardh' e lirisë,

Udhën e vllaznis, vahn' e gjith mirësisë.

Nxirr t'vërtetën n'shesht, paskëtaj t'mbretëronj,

Errësira t'përndahet, gënjeshtëra t'pushonj.

T'vij' menjiher' Kejsi Turhani te Xhedisi!

Bagëti e Bujqësi (analizë)

Poema "Bagëtia e bujqësia" u botua më 1886.Është një nga veprat më të bukura e më të frymëzuara jo vetëm të Naimit, por edhe të krejt letërsisë së Rilindjes. Askush para Naimit nuk i kishte kënduar dashurisë e mallit për atdhe, krenarisë kombëtare dhe bukurisë së natyrës shqiptare me një pasion aq të zjarrtë e me një gjuhë poetike aq të ëmbël e të bukur. Me këtë poemë Naimi krijoi poezinë e madhe të Atdheut e të natyrës shqiptare. Kjo vepër jo vetëm u bë e dashur për bashkatdhetarët, por krijoi një traditë të pasur edhe për poetët që erdhën më pas. Siç e tregon edhe titulli, poema përbëhet nga dy pjesë. Në pjesën e parë flitet për punët e blegtorisë, për jetën dhe punën e bariut, kurse në pjesën e dytë për punët e bujkut. Megjithatë, kjo s'është aspak një vepër për këto fusha të jetës. Prej tyre poeti vetëm sa merr pikënisje për të shprehur ndjenjat e flakta patriotike. Në të vërtetë, vepra është një himn poetik i frymëzuar, kushtuar Atdheut, natyrës dhe njerëzve të tij. Poema hapet me një apostrofë madhështore, e cila me një qartësi të habitshme na sjell para syve bukuritë e natyrës shqiptare, larminë dhe ngjyrat e saj, një peizazh të pafund plot dritë e gjallëri.

O malet e Shqipnisë e ju, o lisat e gjatë
fushat e gjera me lule q'u kam ndër mend dit' nat'
ju, bregore bukuroshe, e ju, lumenjt' e kullur
quka, kodra, brinja, gërxhe dhe pyje t'gjelbrur
do t'këndoj bagëtinë që mbani ju e ushqeni
o vendëthit e bekur ju mendjen ma dëfreni.

Motivi i mallit për atdhe zë fill që në këto vargje dhe e përshkron gjithë poemën. Larg vendlindjes, larg maleve dhe fushave, larg netëve të magjishme dhe mëngjeseve plot zhurma jetësore, poeti ndien një mall zhuritës për çdo gjë shqiptare. Në atdhe gjithçka është e bukur, ndaj dhe dëshira për t'u kthyer është e papërmbajtur dhe e flakët. Kjo dëshirë për të fluturuar drejt Shqipërisë është shprehur me mjete poetike nga më të ndjerat. Poeti dëshiron të ketë "vrapin e veriut… krahë pëllumbi…, nxitimin e lumit me valë". Me apostrofa plot drithërim ai i drejtohet "fluturës krahëshkruar" ose "dallëndyshes bukuroshe" që t'ia marrin zemrën e përmalluar e t'ia shpien në Shqipëri. Veçanërisht e goditur është similituda, e ndërtuar mbi bazën e përfytyrimeve popullore të marra nga jeta e bariut dhe e bujkut shqiptar:

Kur dëgjon zëthin e s'ëmës qysh e lë qingji kopenë
blegërinë dy a tri herë edhe ikën e merr dhenë,
edhe në i prefshin udhën njëzet a tridhjetë vetë,
e ta trembin ai s'kthehet, po shkon në mes si shigjetë.
Ashtu dhe zemra ime, më lë këtu, tek jam, mua,
vjen me vrap e me dëshirë aty, në viset e tua.

Një tjetër motiv i fuqishëm, që e bën poemën të dashur e frymëzuese edhe për ne sot, është krenaria për Shqipërinë, krenaria për emrin shqiptar. Me dashurinë dhe krenarinë e flaktë atdhetare, Naimi shprehu një nga idetë më të rëndësishme të lëvizjes kombëtare. Ai synonte të ngjallte tek bashkatdhetarët ndërgjegjjen kombëtare, t'i bënte të vetëdijshëm se ishin bij të një vendi me vlera të gjithanshme, të një atdheu që priste shumë prej tyre. Zëri i poetit buçet:

Ti Shqipëri, më ep nder, më ep emrin shqipëtar,
zemrën ti ma gatove plot me dëshirë e me zjarr.

Ishte e para herë në letërsinë tonë që një gjë e tillë shprehej kaq bukur, me kaq zjarr e përkushtim. Në këto dy vargje Naimi mishëron një ide të madhe e të përjetshme: nderin, dinjitetin njeriut ia jep Atdheu, balta e vendlindjes, e gatuar me gjak e djersë, me historinë e me traditat, me fisnikërinë, bujarinë e gjithë vlerat e tjera morale; lumturinë, gëzimin dhe kuptimin e jetës njeriu mund ta gjejë në atdhè, në vatrën e vet, mes njerëzve të vet. Këto vargje të pavdekshme patën një ndikim të jashtzakonshëm tek bashkatdhetarët, aq më tepër që shumë shqiptarë, të mësuar nëpër shkolla të huaja e të verbuar nga propogandat antishqiptare, e kishin për turp të pohonin kombësinë e tyre të vërtetë. Vargjet e Naimit i prekën në zemër, ua drejtuan sytë dhe shpirtin nga Atdheu, u kujtuan detyrën si bij të tij. Poema e Naimit është një vepër tipike romantike. Bota e pasur e ndjenjave, dëshira për t'u arratisur "nga brengat, nga thashethemet", nga rrëmuja e qytetit anadollak, krijon një gjendje emocionale të veçantë. Por romantizmi i Naimit është aktiv. Poeti nuk tërhiqet në gjirin e natyrës për të lënguar në vetmi e pikëllim. Përkundërazi duke u mrekulluar nga natyra e bukur shqiptare, nga jeta e thjeshtë dhe e ndershme në vendin e tij, nga fisnikëria e njerëzve të punës, ai ka dashur t'i nxisë shqiptarët ta duan Atdheun, të kthehen në vatrën e tyre dhe lumturinë ta gjejnë në punë . Motivi i punës mund të themi se shtrihet në gjithë poemën, e cila është kështu një himn për punën dhe për njerëzit e punës, për bujqit dhe barinjtë. Poeti tregon në skena të bukura e plot lëvizje veprimtarinë e përditshme të bariut, të stopanit që bën bulmet, të bujkut që vë qetë përpara menatë; madje, edhe shpendët, kafshët dhe kandrat janë në punë e në lëvizje të përhershme. Në këtë himnizim të njerëzve të thjeshtë e jo të përfaqësuesëve të klasave të larta parazitare, gjejmë edhe njëherë ndjenjat demokratike të Naimit. Jetën në atdhe Naimi e ka idealizuar, duke e paraqitur me ngjyrat më të bukura e me tone idilike. Ai nuk ka dashur t'i paraqesë plagët dhe kundërshtitë e mëdha të jetës në fshatin shqiptar të asaj kohe dhe kjo bëhet me qëllim, që t'ua bëjë sa më të dashur vendlindjen shqiptarëve. Megjithatë, aty-këtu depërton edhe ndonjë hollësi që tërthorazi flet për ato plagë: varri i një udhëtari të vdekur larg shtëpisë, një plakë e drobitur, një lypës. Mbi të gjitha plaga e madhe e robërisë, padituria, përçarjet, nuk i shpëtojnë nga sytë. Ai i prek tërthorazi në vargjet që mbyllin poemën, kur shpreh dëshirën që Shqipëria të hyjë në rrugën e mbarësisë.

Tregomu dhe shqiptarët udhën e punës së mbarë,
bashkomi, bëmi vëllezër edhe fjeshtë shqiptarë.
Falmi, falmi Shqipërisë ditën e bardhë të lirisë,
udhën e vëllazërisë, vahn e gjithë mirësisë.
Nxirr të vërtetën në shesh, paskëtaj të mbretërojë,
errësira të përndahet, gënjeshtra të pushojë.

Vlerat artistike të poemës janë të gjithanshme, ndaj dhe idetë e saj janë aq të prekshme. Figuracioni është aq i pasur, i larmishëm e i vetvetishëm sa të krijon një ngazëllim të papërmbajtur. Apostrofat drejtuar natyrës shqiptare, enumeracionet e shumta që japin larminë e saj dhe të punëve, krahasimet dhe semilitudat e goditura, epitetet e thjeshta dhe metaforat e bëjnë atë një nga veprat më të frymëzuara të letërsisë sonë. Duke u nisur nga jeta baritore, nga loja e qengjave rreth mëmave të tyre, Naimi krijon dhe simbole shprehëse: fjala "mëmë" përsëritet aq shpesh, sa bëhet simbol, që përgjihtëson përkushtimin e poetit ndaj tokës mëmë, Shqipërisë. Në këtë vepër Naimi përdor një shqipe të kulluar dhe, mbi të gjitha, arrit të zbulojë me forcën e talentit poetik vlerat dhe mundësitë e mëdha shprehëse të gjuhës sonë. Ai e ngriti atë në rrafshin e gjuhës së poezisë së vërtetë, që mund të shprehte ndjenja nga më të hollat. Në poemë gjejmë një leksik shumë të pasur baritor e fshatarak, thirrorë e pasthirrma plot efekt, gjejmë prapashtesat përkëdhelëse zvogluese: -zë, -thë, -osh (e), që sjellin aq ngrohtësi:

Vashë bukuroshe e bariut, që vjen me llërë përveshur,
me zemër të dëfryer e me buzëzë të qeshur…
Me dy shqerëza ndër duar, të bukura si dhe vetë,
Në sythit tënt e shoh gazë, që s'e kam gjetur ndë jetë.

Për t'u dhënë jetë ideve e ndjenjave të zjarrta, Naimi krijoi një varg të ri në poezinë shqiptare, vargun 16-rrokësh. Vetëm ky varg i gjerë dhe i qetë mund të jepte atë tabllo madhështore të natyrës shqiptare dhe ndjenjat e përflakura të poetit, ndaj dhe mban emrin e tij, vargu naimjan. "Bagëti e bujqësia" është poemë liriko-epike, boshtin e së cilës e formon lirizmi, shprehja e mendimeve dhe e ndjenjave që i vlojnënë shpirt poetit. Bota romantike e Naimit përmblidhet në ekzaltimin nga bukuritë e natyrës shqiptaree të jetës baritore e fshatarake, në dashurinë dhe krenarinë për kombin, në optimizmin dhe ngazëllimin për ditën e bardhë të lirisë. Poema mbetet një nga faqet më të bukura të poezisë së Rilindjes, me ndikim të fuqishëm edhe në ditët tona.